چاپ

بازار آریا - دکتر کامران کرمی* سفر امیر خالد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، وزیر دفاع پادشاهی عربستان سعودی، را می‌توان نقطه‌عطف توافق پکن و روابط احیاشده ایران و عربستان در طول دو سال گذشته دانست که در فضای کنونی می‌تواند از چهار منظر بین‌المللی، منطقه‌ای، زیرمنطقه‌ای و روابط دوجانبه حائز اهمیت باشد.
سفر شاهزاده خالد بن سلمان به ایران اثبات این گزاره است که رویکرد سیاسی عربستان برای ثبات‌بخشی به اوضاع منطقه و تنش‌زدایی از بحران‌ها یک انتخاب تاکتیکی نبوده، بلکه یک تصمیم استراتژیک است. از منظر ساختاری این سفر بازتاب تغییر اولویت‌های عربستان با تعریف کلان‌پروژه 2030 است که تقارن بین امنیت و توسعه در منطقه‌ غرب آسیا و زیرسیستم خلیج فارس یک اصل ضروری برای آن به شمار می‌رود. خروجی این الگو، در گذار عربستان از استراتژی دنباله‌روی از آمریکا به بی‌طرفی فعال و سازنده در منازعات، از جمله کشمکش تهران با آمریکا و اسرائیل، مشاهده می‌شود.
از زاویه این تغییر کلان است که سفر خالد بن سلمان مخابره این پیام از تهران به واشنگتن بود که ریاض بخشی از پروژه فشار حداکثری و هرگونه ماجراجویی نظامی علیه ایران نخواهد بود. این پیام به‌درستی از سوی علی الشهابی، از تحلیلگران سرشناس سعودی نزدیک به دربار، در گفت‌وگو با فایننشال تایمز مطرح شد. شهابی تاکید می‌کند: «عربستان می‌خواهد به تهران نشان دهد که به‌هیچ‌وجه مجرای حمله به ایران نخواهد بود. پادشاهی سعودی از تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک در مساله هسته‌ای حمایت می‌کند و خواهان جنگ نیست.» تفسیر این سخنان در واقع تقارن بین امنیت و توسعه به‌عنوان زیربنای روابط دوجانبه و منطقه‌ای ایران و عربستان است.
به عبارت دیگر پیام مهم این سفر در شرایط کنونی مذاکرات ایران و آمریکا این مساله مهم است که ریاض با نشان دادن استقلال تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، به اسرائیل و آمریکا این پیام را مخابره می‌کند که پادشاهی عربستان بخشی از پروژه فشار و همراهی با کارزار نظامی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود؛ اما از هر گونه مذاکره و توافقی که منجر به صلح و ثبات در خلیج فارس شود، نه‌تنها استقبال می‌کند، بلکه خود بخشی از آن خواهد بود.
روشن و آشکار است که تغییر اولویت‌های داخلی و منطقه‌ای عربستان با تعریف کلان‌پروژه 2030 به‌عنوان نقشه راه پادشاهی در مناسبات خارجی، فرصت مغتنمی برای تهران و ریاض به وجود آورده تا دو مقوله امنیت و توسعه را به سطح تقارن رسانده و صفحه‌ای جدید از روابط همسایگی را پایه‌گذاری کنند.
این سفر همچنین فرصت مهمی است تا ایران و عربستان بتوانند براساس تجربه چند دهه تنش، ضمن پایه‌گذاری یک روابط دوجانبه توسعه‌یافته و باثبات، به سمت مدل امنیت جمعی در منطقه‌ حرکت کنند و الگویی از همکاری توأم با رقابت سازنده را جایگزین منازعه و کشمکش کنند.
با توجه به جایگاه امیر خالد بن سلمان در راس هرم قدرت عربستان، مسوولیت او در پرونده‌های منطقه‌ای، اعتماد محمد بن سلمان به وی به‌عنوان برادر تنی و با توجه به مسوولیت و اشراف نظامی - امنیتی‌اش در وزارت دفاع به‌عنوان یکی از دو وزارتخانه کلیدی عربستان، این سفر می‌تواند دستاوردهای مهمی برای تحکیم روابط دوجانبه تهران و ریاض داشته باشد؛ سطحی که کاملا در ارتباط با سطح منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای است. جایی که پرونده‌های مهمی چون یمن، سوریه، عراق، لبنان و غزه روی میز گفت‌وگوهای دو طرف قرار دارد و ایران و عربستان با توجه به شرایط حساس و پیچیده غرب آسیا، نیاز متقابل به همفکری و رایزنی‌های نزدیک و سطح بالا در این خصوص دارند.
حضور سفیر عربستان در یمن در هیات همراه امیر خالد در ارتباط با یکی از پرونده‌های مهم منطقه‌ای یعنی یمن است. ریاض از تهران می‌خواهد بر‌اساس حسن‌نیت توافق پکن، بر انصارالله فشار آورده تا نسبت به امنیت آبراه دریای سرخ اهتمام بیشتری داشته باشند؛ مساله ای که در ارتباط با صلح ریاض با حوثی‌ها در سال 2023 نیز قرار دارد.
* پژوهشگر مسائل خلیج فارس