بازار آریا - هومن حاج سید‌جوادی* به‌طور معمول وقتی صحبت از
پول می‌شود آن را یک وسیله‌‌‌ای برای تبادل
کالا می‌‌‌دانند. در سیر تاریخی بشر نیز همواره
پول با یک سمبل ابزارگونه در جوامع بشری مورد توافق و به عنوان یک قرارداد اجتماعی بوده است. اما به‌طور واقعی
پول یک
انرژی مالی است که میان انسان‌‌‌ها و جوامع در حال تبادل است و از آنجا که ذهن بشر جهت درک صحیح و کنترل پدیده‌ها، همیشه برای یک مفهوم انتزاعی یک الگوی ملموس ایجاد کرده است،
پول را جایگزین مفهوم
انرژی مالی کرده است.
تاریخچه پول
از زمان شکل‌‌‌گیری نخستین تمدن‌های بشری و مخصوصا مهم‌ترین تمدن‌های باستانی مثل سومری‌‌‌ها، ایرانی‌‌‌ها، مصری‌‌‌ها و هندی‌‌‌ها که عمدتا به دلیل داشتن خاک حاصلخیز و دسترسی آنها به آب فراوان در نزدیکی رودخانه شکل گرفتند، معامله کالاهایی از قبیل محصولات کشاورزی، از رکن‌‌‌های اصلی زندگی آن مردمان بوده است. به‌طور سنتی مراودات کالا، عمدتا کالاهایی که در هر منطقه‌‌‌ای تولید یا کشت می‌شده با کالاها یا ملزومات دیگر مناطق تبادل پایاپای می‌شد. این ابتدایی‌‌‌ترین نوع مبادله؛ با نام مبادله
کالا با
کالا یا پایاپای شناخته می‌شود. به بیان دیگر، تمام معاملات و مراودات امروز ما از لحاظ محتوا همچنان نوعی از مبادله
کالا با
کالا است و فقط ابزارها و شکل آن دستخوش تغییر شده است. با گذر زمان برخی از کالاها به دلیل اهمیت ویژه خود جایگاه خاصی پیدا کردند که باعث می‌شد این کالاها را بتوان با هر کالای دیگری مبادله کرد که به این نوع کالاها،
پول کالایی گفته می‌شد و مثال‌‌‌هایی از آنها نمک یا پوست حیوانات است. با گذر زمان و پیشرفت بشر و دسترسی آن به فلزات، اشکال ابتدایی
پول شکل گرفت که در طی هزاره‌ها و قرون بعد و تا همین عصر حاضر هم از
فلزات به عنوان ماده اولیه
سکه یا
پول استفاده می‌شود. مرغوبیت و کمیاب بودن آن فلز بر ارزش
پول تاثیر بسزایی دارد مانند سکه‌های مسی و برنزی و سکه‌های
نقره و
طلا که از ارزش به مراتب بیشتری برخوردار هستند.
پول در عصر جدید
با آنکه چاپ نخستین اسکناس در
چین ثبت شده است، مبنای اسکناس امروزی همزمان با به وجود آمدن نخستین بانک‌‌‌ها و چاپ
پول در
اروپا در نظر گرفته می‌شود، که به قرن 16 میلادی برمی‌‌‌گردد. پس از آن بود که
پول در دولت‌ها و حکومت‌‌‌ها به عنوان یک کالای دولتی درآمد و متولی آن بانک‌‌‌های مرکزی شدند. با گذر زمان و اتفاقات و تحولات بعدی پشتوانه ارزش‌‌‌گذاری پول،
طلا قرار گرفت و در واقع ارزش هر برگ
پول به میزان ذخیره طلای پشتوانه آن درآمد. شکل‌‌‌گیری استاندارد
طلا در قرن 19 میلادی بود که به عنوان نقطه عطفی در تعاریف جدید
پول در نظر گرفته می‌شود، اساسا انقلاب صنعتی از انگلستان با تغییرات اساسی در صنعت،
کشاورزی و نظام اداری ایجاد شد و این تحولات باعث افزایش به یکباره تولید و تحول در ساختار
تجارت جهانی شد و سپس این تحولات به سرعت به بقیه کشورهای اروپایی نیز که همچون انگلستان در حال گذار از سنت به دنیای مدرن بودند، منتقل شد؛ به عنوان مثال کشورهایی چون ایتالیا،
آلمان و
فرانسه شتاب انقلاب صنعتی را دوچندان کردند. همچنین در انقلاب صنعتی، استفاده از ماشین‌آلات در کارخانه‌ها باعث تولید بیشتر محصولات مثل صنایع ریسندگی، گسترش خطوط حمل‌ونقل ریلی جایگزین حمل‌ونقل‌های سنتی و وجود خط‌آهن باعث جابه‌جایی راحت‌‌‌تر و سریع‌تر کالاها نسبت به گذشته شد. حال با ایجاد این تحولات نیاز به بازارهای جدید در دنیای غرب نمایان شد و کشورهای غربی در یک رقابت تنگاتنگ با یکدیگر قرار گرفتند که البته این رقابت‌‌‌ها برای به دست آوردن بازارهای جدید؛ منجر به گسترش استعمار و تنش‌‌‌های زیادی نیز شد. تغییرات که در غرب اتفاق افتاد با مفاهیم تئوریک و سنتی قابلیت اداره و ارتباط نداشت و جوامع که انقلاب صنعتی در آنها اتفاق افتاده بود نیاز به ایجاد سازوکار جدیدی برای کنترل و گسترش و حفظ قلمروها و بازارهای خود در این رقابت تنگاتنگ داشتند.
مفهوم
پول مدرن
با ظهور
آمریکا به عنوان یکی از ابر‌قدرت‌های دنیا در کنار شوروی و پیشی گرفتن قدرت
اقتصادی و نظامی ایالات متحده از اروپا، در سال 1971 در زمان ریاست‌جمهوری نیکسون رئیس‌جمهور وقت ایالات‌متحده آمریکا،
دلار آمریکا به
ارز بیپشتوانه تبدیل شد و
آمریکا نظام برتون وودز را پایان داد و این اقدام به شوک نیکسون معروف است. البته وقتی صحبت از
پول بیپشتوانه می‌‌‌کنیم به این معنی نیست که این
پول چاپ شده، یک تکه کاغذ بی‌‌‌ارزش است که بدون هیچ پشتوانه‌‌‌ای و صرفا با قدرت حکومت‌‌‌ها ارزش‌آفرینی شده، بلکه در سیر تکاملی سیستم‌‌‌های مالی و پیشرفت‌های صنعتی، علمی، تکنولوژیک پشتوانه
پول از طلای فیزیکی در واقع به قدرت
اقتصادی و بن‌‌‌مایه‌های صنعتی هر کشور تغییر کرد و ایالات متحده به عنوان
اقتصاد برتر عصر حاضر پشتوانه
پول خود را، سیستم‌‌‌های مالی پیچیده و قدرت صنعتی و تکنولوژیک خود قرار داد و همین امر هم
دلار را به عنوان
ارز مرجع مبادلات
اقتصادی دنیا قرار داده است. وقتی ایالات متحده، بعد از فروپاشی شوروی به عنوان قدرت برتر دنیا در یک جهان تک‌قطبی تبدیل شده بود با ایجاد مراکز مالی و بانکی
پول وظیفه جدید خود را در جهان ایفا کرد و آن ایجاد ثبات
اقتصادی و ایجاد توسعه و حفظ پیشرفت در دنیای جدید بود. با پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن انقلاب الکترونیک شکل
پول از یک برگه چاپ شده تغییر کرد و به صورت عددی در حساب بانکی افراد منتقل شد. در واقع با ایجاد دنیای الکترونیک شکل فیزیکی
پول به یک شکل الکترونیک تغییر کرد و در حقیقت مفهوم قدیمی آن همچنان باقی ماند، اما نظام‌‌‌های مالی جدید کارکردهای جدیدی برای آن تعریف کردند مانند سیستم‌‌‌های اعتباری که به کردیت در زبان انگلیسی معروف است.
عبارت اعتبار در تعریف ساده خود به افراد اجازه خرج کردن از پولی را می‌دهد که در واقعیت افراد آن
پول را ندارند و نوعی وام یا قرض به آنها محسوب می‌شود تا خریدی را انجام دهند، ولی
پول آن را در آینده پرداخت کنند. سیستم کردیت یا اعتبار مکانیزم بسیار هوشمندی است که در دنیای سرمایه‌‌‌داری ایجاد شد تا مصرف و تقاضا را در جهت سودآوری بیشتر تولید تسهیل کند. باید اشاره کرد که سهم بسیار بزرگی از سیستم اعتباری دنیا در دست سه شرکت ویزا کارت، مستر‌کارت و آمریکن اکسپرس است که هر سه این شرکت‌ها در ایالات متحده هستند و یک سازوکار جهانی را کنترل می‌‌‌کنند.
انرژی پول و صورت جدید آن
انسان طی 10هزار سال گذشته که نخستین تمدن‌ها را ایجاد کرد، همواره در حال پیشرفت و تغییر و گذار از روندها و سنت‌‌‌های گذشته بوده است و جوامعی که خود نوآوری و ابتکار داشته‌‌‌اند به عنوان جوامع پیشرفته شناخته می‌شدند و جوامعی هم که در زمان درست توانستند از عادات و اعتقادات گذشته خود عبور کنند نیز به حدی از پیشرفت و ثبات دست یافتند و جوامعی که نسبت به تغییر مقاومت کردند دچار تلاطم‌‌‌های بسیار شدید شدند و در نهایت به تغییر تن در دادند، ولی همیشه با یک فاصله از جوامع پیشرفته و پیشرو قرار گرفتند و همواره با مشکلات خود بدون به دست آوردن نتیجه مطلوب سردرگریبان بودند. با اینکه مفهوم
پول و کارکرد آن که در اول مقاله به آن اشاره شد نمادی برای تبادل
انرژی مالی است.
از آنجا‌که می‌‌‌دانیم
انرژی همیشه ثابت است،اما صورت آن قابلیت تغییر دارد. قرن‌‌‌هاست که مفهوم
پول تغییر آن‌چنانی نکرده است، اما شاهد تحولات اساسی در صورت و فرم
پول هستیم، بنابراین امروزه با پدیده نوظهوری به نام
پول دیجیتال رو‌به‌رو هستیم که دو مفهوم سنتی
پول یعنی کنترل حکومتی و پشتوانه
طلا را نقض کرده است. از شواهد موجود باید منتظر تغییرات جدیدی در شکل
پول باشیم و با صورتی جدید از این
انرژی مالی آشنا شویم. بنابراین لازمه آن پویایی و به‌روز بودن و آگاهی از این پدیده نوین است که در غیر این صورت مانند آن جوامع سنت‌زده مقاوم، در نهایت محکوم به تغییر با هزینه‌های فراوان و خسارات زیاد خواهیم بود.
* کارشناس اقتصادی