بازار آریا - دنیای
اقتصاد : «بیم‌وامید» موقعیتی است که این روزها مردم در آن به سر می‌برند. مردمی که از به نتیجه رسیدن برجام ناامید شدند، اما اکنون با اشتیاق، ناظر دور جدیدی از رفع تنش‌ها به شکل مذاکرات غیرمستقیم
ایران و
آمریکا هستند. مذاکراتی که می‌تواند بخشی از چالش‌های امروز جامعه
ایران را برطرف سازد. یک جامعه‌شناس و یک تحلیلگر سیاسی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کردند که این مذاکرات از آنجا‌که می‌تواند راهگشای مسائل
اقتصادی باشد، در نهایت بستر بهبود شرایط اجتماعی را به‌وجود می‌آورد. حمیدرضا جلایی‌پور، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران شرایط امروز را متفاوت با زمان برجام ارزیابی می‌کند و معتقد است: اول اینکه همه بخش‌های حکومت با انجام مذاکره موافقند. دوم اینکه نظام سیاسی کشور دارد از فعالیت
اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی حتی با
آمریکا دفاع می‌کند. این دو تفاوت و تغییر خیلی مهم است.» حمیدرضا ترقی، فعال سیاسی اصولگرا هم بر این استدلال تاکید دارد که نتیجه هر چه باشد به حل مشکلات مردم کمک می‌کند.
جامعه‌شناسان و سیاستمداران در چند سال گذشته بارها و بارها موقعیت اجتماعی
ایران را پرتنش خوانده و خواسته‌اند راهی برای برطرف شدن چالش‌های اقتصادی، سیاسی، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی برداشته شود. از سوی دیگر مجمع جهانی
اقتصاد در بیستمین نسخه از گزارش سالانه خود، ریسک‌های جهانی 2025 را خطری جدی برای کشورها، بخش خصوصی و جامعه مدنی می‌داند که تنها راه عبور از این توفان جهانی، همکاری چندجانبه، تصمیم‌گیری بر پایه علم، تقویت نهادهای بین‌المللی و تقویت اعتماد عمومی است. اکنون که دور جدیدی از مذاکرات غیرمستقیم بین
ایران و
آمریکا ایجاد شده بار دیگر امیدواری برای رفع این چالش‌ها ایجاد شده است. حال باید دید روند مذاکرات چگونه پیش می‌رود و نتیجه این تعاملات چگونه می‌تواند در جامعه بازتاب پیدا کند.هنوز یک سال از صحبت‌های محمد فاضلی، جامعه‌شناس نگذشته که شرایط جامعه را این‌گونه ارزیابی کرده بود: «میزان انباشت مسائل
ایران به حدی است که چشم‌انداز روشنی برای سیاست و
اقتصاد یک یا دو دهه آینده کشور، به سختی متصور است.
ایران در چاله‌های عظیمی(کاهش زیست‌پذیری محیط‌زیستی، تحریم، عقب‌ماندگی
اقتصادی نسبت به رقبای منطقه‌ای، حذف نسبی از روابط تجاری در دنیا و...) افتاده است که به راحتی نمی‌توان از آنها خارج شد.
ایران «جامعه مسائل حل‌نشده» شده است.
بسیاری از پژوهشگران و جامعه‌شناسان بر این باورند که یکی از ضرورت‌ها برای رفع مشکلات اجتماعی ترمیم مسائل
اقتصادی و همچنین ارتباط و تعامل با جامعه بین‌المللی به دور از تحریم‌هاست. حال باید دید که مذاکرات می‌تواند در این زمینه موثر واقع شود؟ چراکه در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی و پس از مذاکرات، مردم به‌شدت امیدوار شده بودند که برخی از این مشکلات با سرمایه‌گذاری‌های کلان بین‌المللی حل شود، اما بعد از آن روند به سمت و سویی کشیده شد که برجام بی‌نتیجه ماند و گشایش موقت در جامعه به بن‌بست خورد. آیا امروز همچون گذشته مردم می‌توانند به مذاکرات امیدوار باشند؟
این مذاکرات با برجام متفاوت است
حمیدرضا جلایی‌پور، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و چهره شناخته‌شده اصلاح‌طلبان در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «سوال کردید که مردم امیدوارند؟ خب مذاکره تازه شروع شده و این نخستین دور مذاکرات هست هنوز چیزی روشن نشده. بنابراین اگر مذاکرات جلو برود و کمی نتایج معلوم بشود می‌توان در آن صورت اظهارنظر کرد. البته حتی مذاکره هم جلو برود آن وقت ما نظر مردم را نداریم. برای دانستن نظر مردم به پیمایش و نظرسنجی نیاز داریم.»
او اما در این باره توضیح بیشتری می‌دهد: «هم اکنون چیزی که می‌شود گفت این است که بعد از چند ماه هارت و پورت مخالفان ایران، جمهوری اسلامی عزتمندانه دارد از «مکانیزم مذاکره و دیپلماسی» در عمان استفاده می‌کند. این کار خیلی ارزشمند است، چون «مذاکره و دیپلماسی» مثل قدرت نظامی و مثل قدرت
اقتصادی از ابزارهای دفاع از منافع ملی کشور است.» او اعتقاد دارد که «فعلا جمهوری اسلامی در حال مذاکره است باید با ذهن باز ببینیم فرآیند مذاکره به کجا می‌رسد.» او درباره امیدواری مردم در زمان برجام می‌گوید: «سوال کردید زمان روحانی، مردم در مذاکره برجام به‌شدت امیدوار بودند. بله واقعا مردم امیدوار بودند.
اما در دور قبل همین
ترامپ در ضدیت با اوباما از برجام یک طرفه خارج شد، اما هم اکنون
ترامپ هم برای مذاکره آماده شده است. این فرآیند علی‌الاصول مثبت است. در آن زمان وقتی برجام به نتیجه رسید بخشی از حاکمیت با برجام همراهی نکرد و نشد
ایران وارد فعالیت
اقتصادی با جهان بشود و بعد از خروج
ترامپ از برجام تحریم‌ها تشدید شد و امید مردم نپایید.» او شرایط امروز را متفاوت با زمان برجام ارزیابی می‌کند: «اول اینکه همه بخش‌های حکومت با انجام مذاکره موافق‌اند. دوم اینکه نظام سیاسی کشور دارد از فعالیت
اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی حتی با
آمریکا دفاع می‌کند.
این دو تفاوت و تغییر خیلی مهم است.» او تاکید می‌کند: «روشن است که دولت هم این‌بار دارد کار درستی می‌کند. چون تحریم‌ها باید رفع یا محدود بشود.
ایران باید بتواند
تورم دو‌رقمی را مهار کند و در سرمایه‌گذاری در زیربناها کار کند.
ایران دارد از طریق ترکیه از طریق کریدورها و هاب گازی دور زده می‌شود؛ این یک زیان راهبردی علیه مصالح کشور است. در صورتی که لازم است
ایران «هاب کریدورها و گاز» منطقه بشود.» او با بیان اینکه امروز ما می‌توانیم به دلایل فوق از دیپلماسی مذاکره عمان دفاع کنیم. البته به نتیجه رسیدن در این کار سختی‌های زیادی وجود دارد و موانع زیاد است و
ترامپ هم قابل اعتماد نیست، اما کار
ایران در انجام مذاکره کار درستی است و من ناامید نیستم.»
مردم می‌خواهند فشار معیشتی برداشته شود
حمیدرضا ترقی، سیاستمدار و از اعضای شورای مرکزی و معاون بین‌الملل حزب موتلفه اسلامی هم در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «مذاکرات روی زندگی مردم و در وضعیت اجتماعی قطعا بی‌تاثیر نیست. بخشی از مردم تصورشان این است کاهش تحریم‌ها روی رونق
اقتصادی می‌تواند موثر باشد و خوش‌بینی‌هایی هم نسبت به این مساله در مطبوعات و رسانه‌ها مطرح شده است و برخی هم باور کرده‌اند که عملا به نتیجه مثبت خواهد رسید و اگر توافقاتی صورت بگیرد مشکلات حل می‌شود، ولی نتیجه هر چه که باشد به رفع بلاتکلیفی مردم کمک می‌کند، چراکه به هر حال مردم به مسیر واقع‌بینانه‌ای هدایت می‌شوند.»
ترقی با بیان اینکه اگر آمریکایی‌ها با صداقت شرکت کنند و از چاره‌جویی که برای مذاکره در نظر گرفتیم، منحرف نشوند و خواسته‌های بحق
ایران را بپذیرند، شاید به هر حال برخی تنش‌ها فروکش بکند و حالات روانی و توقف فعالیت‌های
اقتصادی و گرانی‌های ناشی از این مساله حل شود.»
این سیاستمدار معتقد است: «به هر حال رسانه‌ها به نسبت نوع نگاهی که به این مساله دارند و تاثیری که در افکار عمومی دارند می‌دانند که این جنگ ترکیبی است به این معنا که همه ابعاد سیاسی،
اقتصادی و فرهنگی جامعه را دربرمی‌گیرد و مردم باید در همه این زمینه‌ها بجنگند. البته مردم تاب‌آوری بالایی را در مسائل
اقتصادی نشان دادند و گرانی‌ها حرکت آنها را از مسیرهای انقلاب بازنداشت، اما به هر حال نارضایتی وجود دارد احساس کمبود و
فقر اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی این احساس‌ها را به لحاظ روانی پدید آورده و نیاز به برطرف شدن دارد و مردم می‌خواهند فشار معیشتی کاهش پیدا کند.»
ترقی با بیان اینکه می‌توان امیدوار بود، توضیح می‌دهد: «تا امروز به سیاست‌های
ترامپ و تحریم‌هایی که پیش از مذاکره اعمال کرده و تناقضاتی که دارد نمی‌توان خیلی امیدوار بود، ولی ناامید هم نمی‌شود بود. به هر روی آنها چارچوب مذاکرات بر اساس نظر ایرانی‌ها را پذیرفتند و همین که غیرمستقیم پذیرفتند، می‌شود امیدواری‌هایی که با توجه به فشارهایی که روی
ترامپ است، داشت تا دست از دغل‌بازی و بی‌تعهدی بردارد.»
حال باید دید که مذاکرات چگونه پیش می‌رود و آیا می‌توان امید داشت که جامعه
ایران از چالش‌هایی که با آن روبه‌رو است به سمت تعامل جهانی و رفع همیشگی مشکلات
اقتصادی حرکت کند؟