چاپ

بازار آریا - محمد عثمانی، پژوهشگر مسائل خاورمیانه، روابط پیچیده ایران و عربستان در سال 1404 را تحلیل کرده است.
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد ؛ ایران و عربستان دو دولت تأثیرگذار در منطقه غرب آسیا هستند. خاورمیانه همواره به دلیل مرکزیت انرژی و مبادلات اقتصادی، مورد توجه دولت‌ها بوده است.
رقابت برای در دست گرفتن معادلات قدرت در خاورمیانه به سیاست اصلی دولت‌ها در این منطقه تبدیل شده است.
پیش از انقلاب اسلامی، ایران به دلیل مناسبات ارتباطی با غرب و روند تولید ثروت در چهارچوب توسعه اقتصادی به قدرت اصلی این منطقه تبدیل شده بود.
با انقلاب اسلامی، این روند متحول شد؛ دولت‌های عربی برای کسب مقام ایران به نزدیکی با غرب روی آوردند.
در مقابل ایران با ایدئولوژی انقلابی به دولتی با سیاست‌های متعارض با سیاست‌های جهانی تبدیل شد.
دفاع از فلسطین، صدور انقلاب و رویارویی با غرب به مؤلفه‌های پایدار سیاست‌گذاری خارجی ایران تبدیل شد.
عربستان در این روند، وضعیت متفاوتی داشت و در ابتدای انقلاب اسلامی در فرآیند غیریت با ایدئولوژی شیعی-ایرانی، در بلوک مخالف دولت ایران قرار داشت.
از این رو در زمان جنگ ایران و عراق، در کنار عراق، کمک‌های مادی و لجستیک بسیاری را عرضه داشت.
مقامات عربستان پس از جنگ با سیاست‌گذاری غیرهمسو، از تنش مستقیم با ایران احتراز می‌کردند.
عربستان در یک دهه گذشته با تغییر در سیاست‌های ایدئولوژیک و فرهنگی خود در دوره پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز، روند برسازی قدرت اقتصادی و اثرگذاری از این زاویه را در دستور کار خود قرار داد. این روند با رهبری ولیعهد عربستان، محمد بن‌سلمان هدایت می‌شد.
در این دوران سیاست‌های ایدئولوژیک پادشاهی عربستان در چهارچوب ایده وهابیت، جنگ‌های خاورمیانه‌ای را به نبرد ایدئولوژیک در بدنه جهان اسلام تبدیل کرده بود.
حضور در افغانستان در زمان جنگ با شوروی تا برسازی و حمایت از نیروهای جهادی طالبان و داعش به سیاست غالب در عربستان تبدیل شده بود.
پوست‌اندازی ایدئولوژیک، معطوف به پادشاهی سکولار، با هدف توسعه اقتصادی و فرهنگی، نتایج اثربخش در معادلات قدرت جهانی و تقویت بنیان‌های مشروعیت در داخل عربستان را به دنبال داشته‌است.
هرچقدر عربستان در روند جدید توسعه اقتصادی و فرهنگی، گام‌های مؤثر و قدرتمند برمی‌داشت، ایران قدرت منطقه‌ای دیگر، در فرآیند توسعه نفوذ ایدئولوژیک و برسازی بلوک قدرت شیعی حرکت می‌کرد.
تحولات پس از 7 اکتبر 2023، جنگ غزه، فشار بر نیروهای مقاومت (حزب‌الله، حماس، حوثی‌ها) و سیاست‌های اقتصادی و بین‌المللی دولت ترامپ، مسیر آینده مناسبات ایران و عربستان را در منطقه تغییر خواهد داد.
بنا به یک سناریو، با وجود تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش، رقابت ایران و عربستان در حوزه نفوذ منطقه‌ای ادامه خواهد داشت.
عربستان با پشتوانه اقتصادی قوی، سیاست تنوع اقتصادی (برنامه ویژن 2030) و روابط نزدیک با غرب، مسیر توسعه و ثبات را دنبال خواهد کرد.
با توجه به این امر که ترامپ، میل به رویارویی نظامی با ایران ندارد، در صورت وقوع هرگونه برخورد نظامی ایران با عربستان بر اثر نفوذ منطقه‌ای آمریکا، عربستان به‌تنهایی مجبور به رویارویی با ایران خواهد بود.
این سناریو بارها در ایران از سوی برخی رسانه‌ها و بعضی از سخنگوهای نظامی، به صور گوناگون مورد اذعان قرار گرفته است که در صورت برخورد با ایران، تمام مناطق تحت نفوذ آمریکا در خاورمیانه امنیت خود را از دست خواهند داد.
از این جهت عربستان به‌منظور ایجاد حاشیه امن برای خود و دیگر کشورهای منطقه خلیج فارس، به نزدیکی با ایران و شاید انجام سیاست‌های کمک محدود به ایران حرکت کند.
از سوی دیگر، ترامپ سعی دارد سیاست خود را در خاورمیانه با تقویت نقش عربستان و فشار بیشتر بر ایران اجرایی کند؛ شواهد بسیاری دال بر تقویت این سیاست از سوی ترامپ دیده می‌شود.
انجام مذاکرات صلح روسیه و اوکراین در عربستان و شراکت مالی این کشور در پروژه‌های هوش مصنوعی همراه با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس نمونه‌هایی از این تقویت نقش عربستان است.
در این صورت عربستان ممکن است به سوی یک ائتلاف امنیتی عربی-غربی حرکت کند، که نتیجه آن، سیاست تهاجمی‌تری در برابر ایران خواهد بود.
سقوط بشار اسد و کسب قدرت به‌وسیله نیروی تحت حمایت ترکیه همراه با سیاست‌های معطوف به گسترش عربستان، نشانه‌ای دیگر بر توسعه نفوذ عربستان در خاورمیانه است. این سیاست در عراق نیز به صور گوناگون در حال اجراست.
عدم اعطای معافیت به عراق در بهره‌برداری از واردات برق و کالاهای خاص از ایران و تامین آن از سوی عربستان، باعث گسترش حوزه نفوذ اقتصادی و سیاسی عربستان همراه با فشار بر ایران در منطقه شده است.
متن کامل این مطلب را در سالنامه نوروزی گروه رسانه‌ای دنیای اقتصاد بخوانید.//