بازار آریا - اقتصادنیوز : سال 1403 یکی از پرتحول‌ترین دوره‌ها برای بازار
ارز رسمی
ایران بود. در این سال وقایع سیاسی کم‌سابقه‌ای رخ داد که مستقیماً بر
اقتصاد و نرخ
ارز تأثیر گذاشت. سقوط بالگرد رئیس‌جمهور وقت در اواخر اردیبهشت 1403 و برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، روی کار آمدن دولت جدید به ریاست مسعود پزشکیان و حضور چهره‌هایی چون عبدالناصر همتی در رأس تیم اقتصادی، همراه با سیاست‌های جدید ارزی و اصلاحات ساختاری، مجموعه عواملی بودند که روند بازار
ارز را شکل دادند؛ موضوعی که مهر تاییدی بر اهمیت مرور تحولات این بازار را در سالی که پشت سر گذاشتیم می زند.
در آغاز مروری بر ساختار بازار
ارز رسمی
ایران داشته باشیم که متشکل از بسترها و سامانه‌هایی است که برای تامین و توزیع
ارز تحت نظارت دولت و
بانک مرکزی فعالیت می‌کنند. مهم‌ترین ارکان این بازار در سال 1403 عبارت بودند:
سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی): سامانه‌ای که از سال 1397 برای مدیریت معاملات حواله‌های ارزی صادرات و واردات راه‌اندازی شد. در این سامانه، صادرکنندگان
ارز حاصل از صادرات را عرضه می‌کردند و واردکنندگان برای تأمین
ارز مورد نیاز خود اقدام به خرید می‌نمودند. طبق مقررات
بانک مرکزی، صادرکنندگان موظف بودند درصد عمده‌ای از
ارز صادراتی (حدود 70٪) را در سامانه نیما عرضه کنند. نیما به طور خاص به معاملات حواله‌ای اختصاص داشت و نرخ‌های آن توسط عرضه و تقاضای ثبت‌شده در این سامانه تعیین می‌شد.
بانک مرکزی از طریق منابع ارزی دولت (عمدتاً درآمدهای
نفت و گاز) تأمین‌کننده اصلی عرضه در نیما بود تا نیازهای وارداتی کشور را پوشش دهد.
مرکز مبادله
ارز و طلای ایران: بازاری متشکل و تحت نظارت
بانک مرکزی که از اواخر سال 1401 و طی سال 1402 توسعه یافت. این مرکز با هدف مرجعیت‌بخشی به نرخ
ارز کشور و ایجاد شفافیت در معاملات اسکناس و حواله راه‌اندازی شد. مرکز مبادله دارای دو بخش معاملات است: تالار اسکناس (نقدی) برای خرید و فروش نقدی
ارز توسط صرافی‌ها و بانک‌ها، و تالار حواله (بازار
ارز تجاری) که معاملات حواله‌ای تجاری (ارز بازرگانی) در آن انجام می‌شود.
نقش این مرکز در سال 1403 پررنگ‌تر شد، به‌طوری‌که به تدریج جایگزین سامانه نیما شد. هدف‌گذاری اصلی از ایجاد بازار متشکل ارز، کشف نرخ واقعی
ارز بر مبنای مکانیزم عرضه و تقاضا، شفاف‌سازی و انسجام‌بخشی به معاملات ارزی و حرکت به سمت یکسان‌سازی نرخ‌ها بود.
در این مرکز هم
بانک مرکزی به عنوان بازارساز حضور دارد و از طریق عرضه
ارز (به ویژه در تالار حواله) نرخ‌ها را مدیریت می‌کند. تا پیش از یکپارچه‌سازی کامل، نرخ‌های مرکز مبادله و نیما بعضاً متفاوت بود، اما در اواخر سال 1403 این دو عملاً یکی شدند.
بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نهاد سیاست‌گذار و ناظر اصلی بازار
ارز رسمی است. این
بانک با بهره‌گیری از منابع ارزی حاصل از صادرات نفت، میعانات گازی و سایر درآمدهای دولت، عرضه
ارز در بازار رسمی را کنترل می‌کند.
بانک مرکزی از یک سو از طریق کدهای بازارساز در سامانه‌ها به صورت ناشناس
ارز عرضه می‌نماید تا تعادل
قیمت را حفظ کند و از سوی دیگر با بخشنامه‌ها و مقررات، نحوه بازگشت
ارز صادراتی و تخصیص آن به واردات را تنظیم می‌کند.
در ساختار سال 1403،
بانک مرکزی علاوه بر مدیریت سامانه نیما، عملاً گرداننده و تصمیم‌گیر نرخ‌ها در مرکز مبادله بود. به بیان دیگر، هرچند رسماً نرخ‌ها در تالار حواله مرکز مبادله بر اساس معاملات روز قبل صرافی‌ها و بانک‌ها کشف می‌شد، اما سیاست‌های ارزی
بانک مرکزی (از جمله تعیین سقف یا کف نرخ و حجم عرضه) مستقیماً بر قیمت‌های این بازار اثرگذار بود.
بانک مرکزی همچنین نرخ‌های رسمی جهت استفاده‌های خاص، مثلاً نرخ تسعیر دارایی‌های ارزی بانک‌ها برای گزارش‌های مالی را تعیین و ابلاغ می‌کرد که این نرخ‌ها معمولاً بر اساس میانگین نرخ حواله مرکز مبادله در پایان سال محاسبه می‌شد
بطور خلاصه، ساختار بازار رسمی
ارز ایران در 1403 از سامانه نیما به عنوان بستر معاملات حواله‌ای سنتی و مرکز مبادله
ارز و
طلا به عنوان بازار متشکل جدید تشکیل می‌شد که تحت راهبری
بانک مرکزی فعالیت می‌کردند. در ادامه این دو بازار در روند اصلاحات ساختاری، ادغام و یکپارچه شدند.
مشروح این گزارش را در اقتصادنیوز با تیتر « از حذف
دلار نیما تا تولد
ارز توافقی؛ فراز و فرود
قیمت دلار در سال 1403/ بازار
ارز رسمی چه مسیری را پیمود؟ » بخوانید.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.