بازار آریا - پرهام پهلوان * زمانی که نیروهای آلمانی در جنگ جهانی دوم شکست خوردند، این کشور به چهار منطقه تحت اشغال تقسیم شد (1945):
آلمان بریتانیایی،
آلمان فرانسوی،
آلمان ایالات‌متحده و
آلمان اتحاد جماهیر شوروی؛ تا جایی که در سال 1949 عملا دو کشور در
آلمان به طور رسمی تشکیل شدند. جمهوری فدرال آلمان(FRG) در سمت غرب و با حمایت کشورهای غربی، با نظام دموکراتیک و
اقتصاد سرمایه‌‌‌داری و جمهوری دموکراتیک آلمان(GDR) در حمایت شوروی با نظام کمونیستی و
اقتصاد دولتی در سمت شرق شروع به فعالیت کردند. تنش‌‌‌های جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب، باعث شد که مناطق تحت کنترل شوروی، نسبت به مناطق تحت کنترل غرب مسیر و سرنوشت بسیار متفاوت‌‌‌تری داشته باشد.
آلمان شرقی عضو پیمان ورشو و شورای همکاری متقابل بود که
اقتصاد آن را به شوروی و دیگر کشورهای کمونیستی وابسته می‌‌‌کرد. هر چقدر ارتباط
آلمان شرقی با بلوک شرق، کوبا، کره و ویتنام شمالی نزدیک‌‌‌تر شد، در بین کشورهای غربی منزوی‌‌‌تر شد. نهایتا با اینکه
آلمان غربی تحریم نشد،
آلمان شرقی در دهه‌‌‌های 1950 تا 1980، تحریم‌‌‌ها و محدودیت‌های تجاری شدیدی را به بهانه سرکوب مخالفان سیاسی، نقض حقوق بشر و حمایت از گروه‌‌‌های تروریستی چپ‌‌‌گرا تجربه کرد. از مهم‌ترین این تحریم‌‌‌ها، تحریم صادرات فناوری‌‌‌های پیشرفته به
آلمان شرقی بود که مانع توسعه صنعتی شد.
همچنین
آلمان شرقی از آنجا که تا سال 1973 عضو سازمان ملل نبود، از نهادهای مالی بین‌المللی مانند
بانک جهانی و صندوق بین‌المللی
پول محروم بود. این کشور در دسترسی به فناوری‌‌‌های مدرن، سرمایه‌گذاری خارجی و
تجارت جهانی دچار مشکل شد که به محدود ماندن رشد
اقتصادی آن دامن زد.
با توجه به شرایط
اقتصادی متفاوت شرق و غرب آلمان، مردم
آلمان شرقی تمایل شدیدی به
مهاجرت به
آلمان غربی پیدا کردند. برلین که خود به دو قسمت تبدیل شده بود، کریدور جذابی برای فرار از
آلمان شرقی به غربی بود. بین سال‌های 1949 تا 1961 بیش از 3میلیون و 500هزار نفر از
آلمان شرقی به
آلمان غربی فرار کردند. در سال 1961، راه‌حل کمونیستی رهبر
آلمان شرقی، والتر اولبریخت، برای حمایت از مردم و جلوگیری از فرار مغزها و نیروی کار متخصص، ساخت دیوار برلین بود. 13اوت نیروهای نظامی موانع بتنی و سیم‌‌‌های خاردار آوردند و چند روز بعد ساخت دیواری بلندتر شروع شد.
مردم، ناگهان، از دوستان و خانواده‌‌‌شان جدا شدند. دیوار برلین، نماد جنگ سرد، به ساخته‌‌‌ای بتنی با ارتفاع نزدیک به 3.6متر، برج‌‌‌های نگهبانی، سیم‌‌‌های خاردار، منطقه مرگ، میدان مین و سگ‌‌‌های نگهبان، بین دنیای آزاد،
اقتصاد بازار،
تجارت بین‌الملل و دولت کمونیستی منزوی
آلمان شرقی تبدیل شد. شاید دیوار برلین، ساخته‌‌‌ای فیزیکی و خودخواسته بود، اما می‌‌‌توانست نماد تحریم‌‌‌هایی باشد که
آلمان شرقی را پیش از ساخت دیوار به اندازه کافی منزوی کرده بودند.
در
آلمان غربی به دلیل بهره‌‌‌گیری از
اقتصاد آزاد و
تجارت جهانی، رشد سریع‌‌‌تر و درآمد سرانه بالاتری رقم خورد. شرکت‌های خصوصی و رقابت
اقتصادی باعث رشد و نوآوری شدند، در حالی که در
آلمان شرقی، بخش عمده‌‌‌ای از
اقتصاد تحت مالکیت دولتی بود و برنامه‌‌‌ریزی
اقتصادی مانع رقابت موثر و نوآوری می‌‌‌شد.
آلمان غربی با سرمایه‌گذاری زیاد در زیرساخت‌‌‌ها، تحقیق و توسعه به جایگاهی پیشرو در خودروسازی، الکترونیک و مهندسی رسید و زمانی که مردم این کشور به کالاهای
مصرفی باکیفیت، خدمات بهداشتی و استاندارد زندگی بالاتر دسترسی داشتند، مردم
آلمان شرقی در عقب‌‌‌ماندگی و نارضایتی کامل به سر می‌‌‌بردند.
تجارت بین‌المللی پررنگ،
آلمان غربی را به یکی از اقتصادهای قوی
اروپا بدل کرد، در حالی که
آلمان شرقی فقط با بلوک شرق
تجارت می‌‌‌کرد و به‌شدت وابسته به شوروی بود.
نهایتا در نوامبر سال 1989، صدای چکش و کلنگ در برلین طنین‌‌‌انداز شد. مردم در 9نوامبر از دو طرف دیوار برلین شروع به تخریب آن کردند. مردم
آلمان شرقی بعد از 28سال، وارد جهان آزاد شدند و این واقعه، نماد پایان جنگ سرد و آغاز اتحاد دوباره
آلمان شد. فروپاشی دیوار برلین، نتیجه فشارهای مردمی، سیاست‌‌‌های گورباچف و اشتباهات مقامات
آلمان شرقی بود. در سال 1990 کمونیسم در
آلمان شرقی سقوط کرد و سیستم سرمایه‌‌‌داری و دموکراسی جایگزین آن شد.
فروپاشی دیوار برلین الهام‌‌‌بخش تحولات مشابه در دیگر کشورهای کمونیستی از جمله فروپاشی خود شوروری در سال 1991 شد. پس از اتحاد آلمان،
آلمان شرقی به بخشی از
اقتصاد جهانی و
اروپا تبدیل شد و تحریم‌‌‌ها علیه آن به طور کامل از بین رفت، اما شکاف
اقتصادی ناشی از تحریم‌‌‌ها و وابستگی به
اقتصاد برنامه‌‌‌ریزی‌شده تا مدت‌‌‌ها در بخش شرقی کشور باقی ماند؛ شکافی که شاید هنوز هم به طور کامل بین غرب و شرق
آلمان از بین نرفته باشد.
تفاوت در نهادها و وضعیت روابط بین‌المللی به طرفین دیوار برلین محدود نمی‌شود. تاریخ مثال‌‌‌های فراوانی از ملت‌‌‌هایی یکسان در دو شرایط متفاوت از نظر نهادها و روابط بین‌الملل پیش‌روی انسان قرار داده است که قابل بررسی و مطالعه‌‌‌اند. تفاوت زندگی در دو طرف مختلف آمریکایی-آریزونایی و مکزیکی-سونورایی نوگالس، تفاوت زندگی در بخش‌‌‌های آسیایی و اروپایی استانبول و مثال معروف تفاوت سطح زندگی در کره‌جنوبی و کره‌شمالی به‌خوبی تاثیر روابط بین‌المللی موثر و حضور در زنجیره‌‌‌های
تجارت جهانی، در کنار وجود نهادهای متمرکز را مشخص می‌کند.
* دانشجوی کارشناسی ارشد
اقتصاد دانشگاه تهران