بازار آریا - شورای روابط خارجی
آمریکا در گزارشی به تحرک دیپلماسی هسته‌ای ایالات متحده و
ایران پرداخته و با طرح این سوال که این پویایی پرتحرک به نظر می‌رسد، آیا یک روند جدی در میان است؟ به چند پرسش پاسخ داده است.
ری تکیه، پژوهشگر ارشد در مطالعات خاورمیانه در شورای روابط خارجی آمریکا، در این یادداشت می‌نویسد:
ایران که از نظر راهبردی دچار برخی محدودیت‌ها در منطقه شده است، نشانه‌هایی را ارسال کرده که مایل است درباره جوانب نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای خود با ایالات متحده گفت‌وگو کند، اما بروز هرگونه پیشرفت دیپلماتیک در این حوزه دور از ذهن به نظر می‌رسد.
آیا چشم‌انداز جدی برای مذاکرات ایالات متحده و
ایران در مورد نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای تهران وجود دارد؟
احتمال ازسرگیری مذاکرات وجود دارد، تا حدی به دلیل وجود سلسله‌ای از محدودیت‌ها که
ایران در منطقه با آنها مواجه شده است. از زمان عملیات حماس در هفتم اکتبر 2023 - که موجب بروز و گسترش درگیری‌های گسترده در منطقه شد - تهران برخی از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای خود را با محدودیت مواجه می‌بیند. حماس تضعیف شده، جنبش حزب‌الله سران خود را از دست داده و بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه، سرنگون شده است. در
عراق نیز ممکن است این وضعیت مشابه باشد.
ایران در تبادل آتش با اسرائیل در سال گذشته قرار گرفت و ادعا می‌شود که همه اینها تاسیسات هسته‌ای
ایران را در معرض یک حمله نظامی احتمالی توسط اسرائیل و/یا ایالات متحده قرار می‌دهد. ایده مذاکره از دیدگاه
ایران منطقی به نظر می‌رسد. دیپلماسی می‌تواند ابزار موثری برای محافظت از این برنامه در برابر چنین حملاتی باشد، چرا که بعید است ایالات متحده یا اسرائیل درحالی‌که مذاکرات در جریان است، دست به حمله نظامی بزنند. بااین‌حال،
ایران ممکن است در طول این مذاکرات امتیازات چندانی ندهد.
آیا نشانه‌هایی از تغییر در موضع
ایران وجود دارد که بتواند راه را برای مذاکرات باز کند؟
در این زمینه آشفتگی زیادی وجود دارد. پس از انتشار خبر ارسال نامه دونالد
ترامپ به
ایران با موضوع درخواست انجام مذاکره، به نظر می‌رسید رهبری باب انجام چنین مذاکراتی را بسته است. ایشان تاکید کردند که «برخی دولت‌های خارجی و افراد سلطه‌گر بر مذاکره اصرار دارند، درحالی‌که هدف آنها حل مشکلات نیست، بلکه اعمال کنترل و تحمیل خواسته‌های خودشان است.» حتی وزارت خارجه
ایران ابتدا گفت که چنین نامه‌ای را دریافت نکرده است.
در نهایت، نمایندگی
ایران در سازمان ملل پیام متفاوتی صادر کرد و اعلام کرد: «اگر هدف از مذاکرات پرداختن به نگرانی‌ها در مورد هرگونه احتمال نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای
ایران باشد، چنین گفت‌وگوهایی می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.» در این مرحله، تشخیص واکنش واقعی
ایران دشوار است. اظهاراتی را که از تهران مخابره می‌شود می‌توان به‌عنوان هشداری در مورد اعتماد نکردن به ایالات متحده تلقی کرد، اما این لزوما به معنای رد کامل ایده مذاکرات نیست. در همین حال، به نظر می‌رسد نمایندگی
ایران در سازمان ملل در تلاش است تاکید کند که هرگونه مذاکره‌ای باید به طور محدود و مشخص طراحی شود. درهرحال، ممکن است دو کشور همچنان در مرحله گفت‌وگو و تصمیم‌گیری در خصوص انجام مذاکرات باشند.
آیا
روسیه یا سایر بازیگران خارجی در دور جدید مذاکرات دخیل هستند؟
به نظر می‌رسد
روسیه بازیگر اصلی در مذاکرات احتمالی بین ایالات متحده و
ایران باشد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در مکالمه تلفنی اوایل فوریه خود با رئیس‌جمهور ترامپ، ظاهرا پیشنهاد داده است که
روسیه به‌عنوان میانجی عمل کند. سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به تهران در اواخر فوریه شامل گفت‌وگوهایی درباره برنامه هسته‌ای
ایران بود و احتمالا در این دیدار به اختلافات هسته‌ای بین ایالات متحده و
ایران نیز اشاره شده است.
شایان‌ذکر است که
روسیه بخشی از فرآیند دیپلماتیکی بود که در سال 2015 به توافق هسته‌ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) انجامید. ایالات متحده در سال 2018از این توافق خارج شد، اما سایر طرف‌ها، از جمله
ایران و روسیه، رسما از آن کناره‌گیری نکرده‌اند. ادعا می‌شود
ایران فراتر از پارامترهای توافق هسته‌ای عمل کرده و سانتریفیوژهایی را مونتاژ کرده است که قادرند اورانیوم را در مدت کوتاهی به درجه تسلیحاتی غنی‌سازی کنند. در همین حال،
ایران و
روسیه روابط نظامی خود را تقویت کرده‌اند؛ همچنین ادعا می‌شود که
ایران هزاران پهپاد در اختیار
روسیه قرار داده است تا در جنگ این کشور علیه اوکراین استفاده شود و در مقابل،
روسیه فناوری و قطعات موشک‌های بالستیک در اختیار
ایران قرار داده است.
کارزار فشار حداکثری دولت اول
ترامپ علیه
ایران چقدر موثر بود؟
استراتژی فشار حداکثری که توسط دولت اول
ترامپ اعمال شد، تاثیر
اقتصادی بر
ایران داشت. در سال 2017، پیش از آنکه
ترامپ تحریم‌های
آمریکا را اعمال کند،
ایران روزانه 2.5میلیون بشکه
نفت خام صادر می‌کرد. تا سال 2020، این رقم به حدود 350هزار بشکه در روز کاهش یافت. اگر کارزار فشار جدید بر
ایران که ماه گذشته با یک فرمان اجرایی تصویب شد، به‌طور کامل اجرا شود، درآمد
ایران از محل صادرات
نفت به‌شدت کاهش خواهد یافت. اما تردیدهایی وجود دارد که آیا این فشار واقعا صادرات
نفت ایران را به صفر خواهد رساند یا خیر؛ همان‌طور که در این فرمان این تهدید وجود داشت، یا حتی به سطح سال 2020 خواهد رساند.
کارزار تحریم‌های جدید در زمانی حساس برای
ایران آغاز شده است، زیرا این کشور در حال مواجهه با برخی مشکلات
اقتصادی است. با این حال، نشانه‌های کمی وجود دارد که
ایران مایل باشد برای رهایی از تحریم‌ها امتیازات قابل‌توجهی بدهد. در دوران دولت اول ترامپ،
ایران پیشنهادهای ایالات متحده برای گفت‌وگو را رد کرد و ایالات متحده را به دلیل خروج از برجام مقصر دانست و تاکید کرد که این وظیفه ایالات متحده است که به توافق بازگردد.