بازار آریا - دنیای
اقتصاد : اندیشکده «ریسپانسیبل استیت‌کرفت» در تحلیلی به چشم‌انداز روابط
ایران و
روسیه پس از سقوط بشار اسد در سوریه و به‌ویژه پس از حل منازعه اوکراین بین
آمریکا و
روسیه پرداخته است. این اندیشکده می‌نویسد: دهه 2015 تا 2025، دوره‌ای محوری در روابط
روسیه و
ایران را رقم زد. در سپتامبر 2015، روسیه، ایران، سوریه و عراق، شبکه مشترک تبادل اطلاعاتی موسوم به RSII (اطلاعات مشترک روسیه-سوریه-ایران-عراق) را ایجاد کردند. چند روز بعد،
ایران و
روسیه که آخرین بار در قرن شانزدهم علیه عثمانی‌ها در کنار هم جنگیده بودند، به طور غیرمنتظره‌ای یک عملیات نظامی مشترک را آغاز کردند.
در ادامه این گزارش آمده است: هدف آنها تقویت حکومت محاصره‌شده بشار اسد در جنگ داخلی سوریه بود. این همکاری منجر به یک استراتژی نظامی غیرمتعارف شد: نیروی هوایی
روسیه بر آسمان تسلط داشت و بمباران گسترده علیه شورشیان سوری انجام می‌داد، در‌حالی‌که نیروهای ایرانی در زمین پیشروی می‌کردند. فراتر از میدان جنگ، روابط دوجانبه آنها در حوزه‌های متعدد گسترش یافت.
روسیه در نهایت سیستم دفاع موشکی S-300 را که تحویل آن مدت‌ها به تعویق افتاده بود، در سال 2016به
ایران تحویل داد و مسکو حتی در مذاکرات اوپک میان تهران و ریاض نقش میانجی‌گری ایفا کرد. در نتیجه، عربستان سعودی از مشروط کردن کاهش تولید
نفت خود در ازای کاهش‌های موازی از سوی
ایران خودداری کرد.
به ادعای نویسندگان گزارش، با وجود همکاری فزاینده، تنش‌ها باقی مانده است. اختلاف‌نظرهایی در مورد تقسیم قراردادهای بازسازی پس از جنگ در سوریه به وجود آمد، زیرا هر دو طرف برای سهم بیشتراقتصادی رقابت می‌کردند.
ایران همچنین به دنبال تسلیحات پیشرفته، از جمله جنگنده‌های سوخو-35 بود، اما
روسیه بارها در نهایی کردن
تجارت تسلیحات تعلل کرد. با‌این‌حال، رابطه همچنان تقویت شد. در این مرحله،
روسیه برتری داشت، نیروی هوایی آن نقش تعیین‌کننده‌ای در سوریه ایفا کرده بود و مسکو قدرت نظامی و
اقتصادی غالب باقی ماند.
این تعادل در سال 2022 با تهاجم
روسیه به اوکراین شروع به تغییر کرد. جنگ، روابط
روسیه و
ایران را به‌شدت تغییر داد. با ادامه درگیری،
روسیه خود را به طور فزاینده‌ای منزوی یافت، تحت بار تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفت و از نظر نظامی برای یک جنگ طولانی‌مدت آماده نبود. مسکو که برای حمایت نظامی ناامید بود و با محدودیت‌های اعمال‌شده توسط غرب مواجه بود، به سوی تهران روی آورد.
ایران که قبلا تحت تحریم‌های سنگین، به‌ویژه پس از خروج ایالات متحده از برجام، قرار داشت، فرصتی را تشخیص داد.
ایران چیزهای زیادی برای به دست آوردن داشت.
نویسندگان گزارش مدعی شده‌اند حمایت
ایران از
روسیه صرفا به انگیزه‌های مالی محدود نمی‌شد. مهم‌تر از آن، این امر نشان‌دهنده استراتژی تهران برای اصلاح مجدد پویایی قدرت در رابطه نامتقارن آنها بود.
ایران با حمایت از مسکو، به دنبال کسب نفوذ و تثبیت خود به‌عنوان شریکی ضروری بود.
این استراتژی شروع به نتیجه دادن کرد و
روسیه ماهواره نظامی خیام
ایران را به فضا پرتاب کرد که نشان‌دهنده همکاری عمیق‌تر فناورانه بود. با‌این‌حال، نفوذ جدید
ایران محدودیت‌های روشنی داشت.
روسیه همچنان از ارائه هواپیماهای پیشرفته خودداری کرد و در طول درگیری‌های
ایران با اسرائیل در آوریل و اکتبر 2024، مسکو از ارائه حمایت موثر به تهران خودداری کرد. این موضوع محدودیت‌های مشارکت آنها را برجسته کرد. در‌حالی‌که همکاری عمیق‌تر شده بود، همچنان تحت‌تاثیر منافع رقابتی و عدم تقارن قدرت نهفته بود.
با این وجود، واضح است که روابط
روسیه و
ایران تحت‌تاثیر جنگ اوکراین و تلاش‌های مشترک آنها برای حفظ رژیم اسد در سوریه قرار گرفته است. اکنون این سوال مطرح می‌شود: در غیاب اسد و با افزایش احتمال آتش‌بس یا توافق صلح در اوکراین، چه اتفاقی برای این رابطه خواهد افتاد؟
فروپاشی رژیم اسد، خلأ فزاینده‌ای در روابط
روسیه و
ایران ایجاد کرده است. اولا، تلاش نظامی مشترک اصلی آنها، همکاری در سوریه، به پایان رسیده است. ثانیا، بدون درک مشترک از تهدید در سوریه، میزان منافع مشترک آنها در خاورمیانه کاهش یافته است. از نظر تاریخی،
ایران و
روسیه اختلافات قابل‌توجهی داشته‌اند، به‌ویژه در مورد خصومت
ایران با اسرائیل و روابط آن با کشورهای عربی خلیج فارس. علاوه بر این، پایان جنگ در اوکراین، اهرم موقت
ایران بر
روسیه را از بین خواهد برد. بدون جنگ، اهمیت استراتژیک
ایران برای مسکو کاهش خواهد یافت.
به عبارت ساده‌تر، زمانی که
روسیه دیگر به حمایت
ایران نیاز نداشته باشد، تهران موارد کمی برای برآورده کردن نیازهای فوری
روسیه خواهد داشت. این تغییر، عدم تقارن را در روابط آنها باز خواهد گرداند و بار دیگر
روسیه را در موقعیت بهتری قرار می‌دهد. علاوه بر این، بسیار محتمل است که
روسیه در تلاش برای تضمین آتش‌بس یا توافق صلح مطلوب در اوکراین و بازسازی روابط با ایالات متحده، به دنبال کاهش تنش‌ها در سایر زمینه‌های اختلاف با واشنگتن باشد. در این شرایط، با رفتن اسد و پایان جنگ اوکراین،
روسیه دلایل استراتژیک کمتری برای حفظ روابط نزدیک با تهران خواهد داشت و
ایران را به‌عنوان نامزد احتمالی برای کنار گذاشتن دیپلماتیک قرار می‌دهد. علاوه بر تلاش برای تنش‌زدایی با ایالات متحده،
روسیه انگیزه‌های دیگری برای فاصله گرفتن از
ایران در دوران پس از اسد و پس از جنگ اوکراین خواهد داشت.
یکی از عوامل کلیدی، رابطه
روسیه با اسرائیل است، شراکتی که مسکو پیوسته به دنبال حفظ و گسترش آن بوده است. عامل مهم دیگر، تغییر چشم‌انداز ژئوپلیتیک در خلیج فارس است. با احیای کمپین «فشار حداکثری» علیه
ایران توسط دولت ترامپ، احتمالا کشورهای عربی خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی و
امارات متحده عربی، بیشتر با ایالات متحده علیه تهران همسو خواهند شد یا حداقل تحت فشار قرار خواهند گرفت تا این کار را انجام دهند.
در این زمینه، فاصله گرفتن از
ایران به
روسیه کمک می‌کند تا روابط خود را با کشورهای عربی حفظ کند بدون اینکه شرکای کلیدی منطقه‌ای را از خود برنجاند. این تغییر می‌تواند چالشی قابل توجه برای
ایران ایجاد کند. با بازگرداندن کمپین فشار حداکثری توسط رئیس‌جمهور ترامپ، تهران به‌شدت به حمایت دیپلماتیک
روسیه در سازمان ملل برای مسدود کردن قطعنامه‌ها و وتوی تحریم‌ها نیاز خواهد داشت.
علاوه بر این،
ایران برای تقویت توانایی‌های دفاع هوایی خود به حمایت نظامی
روسیه متکی خواهد بود. علاوه بر این، با توجه به اینکه مسکو تاکنون موفق به حفظ برخی از نیروهای خود در سوریه شده است،
ایران تا حدی به
روسیه نگاه خواهد کرد تا به حفظ نفوذ خود در سوریه کمک کند.
آینده نامشخص است و این عوامل تهران را تحت فشار قابل‌توجهی قرار خواهد داد. با‌این‌حال، پایان جنگ در اوکراین نیز می‌تواند مزایایی برای
ایران به همراه داشته باشد. اگر این درگیری پایان یابد و تحریم‌های ایالات متحده علیه
روسیه لغو شود، مسکو به بخش قابل‌توجهی از بازار
انرژی جهانی دسترسی مجدد پیدا خواهد کرد. این امر فشار
اقتصادی بر
روسیه را کاهش داده و نیاز آن به فروش
نفت با تخفیف زیاد به بازار آسیا، به‌ویژه به هند و چین، را که در آن مستقیما با
ایران رقابت کرده است، کاهش می‌دهد.
در نتیجه، تهران می‌تواند به طور بالقوه بخشی از سهم از‌دست‌رفته بازار خود را باز پس گیرد. با‌این‌حال، با توجه به احتمال زیاد اعمال موج دیگری از تحریم‌ها توسط واشنگتن علیه ایران، تهران ممکن است همچنان مجبور به ارائه قیمت‌های تخفیف‌دار برای حفظ صادرات
انرژی خود باشد. در نهایت، همان‌طور که جنگ داخلی سوریه و جنگ اوکراین روابط
روسیه و
ایران را تقویت کرد، حل‌وفصل آنها چالش‌های جدیدی را برای این مشارکت ایجاد خواهد کرد.