بازار آریا - دنیای
اقتصاد : وزرای‌خارجه
آمریکا و
روسیه در عربستان با یکدیگر دیدار کردند. دیداری که می‌تواند مقدمه اتمام بحران اوکراین باشد. فارغ از اینکه در پایان مذاکرات بین تیم
ترامپ و پوتین، کدام گروه امتیازات بیشتری کسب می‌کنند؛ درنظرگرفتن این نکته ضروری است که روس‌ها تمایل ندارند شرایط تحریمی را بیش از 3سال ادامه دهند. پوتین به‌خوبی می‌داند که اگر شرایط
اقتصاد روسیه بیش از این مدت تحت‌تاثیر تحریم قرار گیرد، احتمالا مانند برخی دیگر از کشورها، از بازار جهانی حذف خواهدشد، بنابراین این سیاستمدار کهنه کار روس، تنها چند هفته پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، گزینه بازگشت فوری به میز مذاکره را انتخاب کرد.
در حدفاصل سال‌های 2022 و 2023، تولید ناخالص داخلی روسیه(به
قیمت جاری) 250میلیارد
دلار کاهش‌یافته و صادرات این کشور از 635میلیارد
دلار به 466میلیارد
دلار سقوط کرده‌است. در این بین اتحادیه
اروپا یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری
روسیه محسوب می‌شود. داده‌ها نشان می‌دهد؛ صادرات
روسیه به اتحادیه
اروپا در حد فاصل سال‌های 2021 و 2023 نزدیک به 90درصد کاهش پیدا کرده‌است؛ بنابراین چالش
تجارت با اتحادیه اروپا، مساله‌ای است که در صورت توافق با آمریکا، همچنان مشکل
روسیه خواهد بود. در این بین درنظرگرفتن چند نکته حائزاهمیت است. مساله اول آن است که دو طرف منازعه (اتحادیه
اروپا و روسیه) با مساله
تجارت به‌عنوان یک امر حیثیتی برخورد نمی‌کنند. گرچه در طول دوران جنگ،
اروپا واردات
نفت از
روسیه را تقریبا متوقف کرد، اما این امر مانع
تجارت دو طرف در گروه‌های کالایی دیگر نشد.
در دوره جنگ
روسیه و اوکراین، سهم واردات از
روسیه در گروه‌های کالایی مانند کودهای شیمیایی، آهن و فولاد از کل واردات اتحادیه
اروپا افزایش داشته‌است؛ در واقع هم
روسیه و هم اتحادیه اروپا، حوزه‌های تخاصم را از حوزه‌های همکاری تفکیک کرده‌اند. نکته دیگر آن است که حتی کشوری مانند
روسیه با تولید ناخالص داخلی 2تریلیون دلاری و ارزش
تجارت بالغ‌بر 900میلیارد
دلار نیز در‌برابر فشار
اقتصادی ناشی از تحریم آسیب‌پذیر است. مسوولان
روسیه با آگاهی از صدمات میان‌مدت و بلندمدت تحریم به
اقتصاد ملی، در اولین فرصت برای رفع تحریم‌ها تلاش می‌کنند و بر سیاست مقاومت دائمی در‌برابر تحریم اصرار ندارند.
زنگ تحریم نواخته شد
تجارت اتحادیه
اروپا با
روسیه از زمان شروع جنگ این کشور با اوکراین بهشدت کاهش یافته‌است. اتحادیه
اروپا محدودیت‌هایی بر واردات از
روسیه و صادرات به این کشور اعمال کرده‌است. این محدودیت‌ها باعث کاهش 58درصدی صادرات به
روسیه و افت 86درصدی واردات از این کشور بین سهماهه نخست 2022 تا سهماهه سوم2024 شده‌است، بااین‌حال در فصل سوم سال2024،
تجارت دو طرف نسبت به دوره قبل اندکی افزایش یافته‌است.
بر اساس آخرین آمار‌ها، کسری تجاری اتحادیه
اروپا با
روسیه در فصل سوم سال2024 به 600میلیون
یورو رسیده که بسیار کمتر از رکورد 46میلیارد یورویی در سهماهه دوم سال2022 است. داده‌های اتحادیه
اروپا حاکی از آن است که سهم
روسیه در
تجارت خارجی اتحادیه
اروپا بهشدت کاهش یافته‌است. صادرات و واردات هر دو به سطحی پایین‌تر از قبل از تهاجم
روسیه به اوکراین رسیده‌اند. آمار‌ها نشان می‌دهد؛ سهم
روسیه در صادرات اتحادیه
اروپا از 3.2درصد در سهماهه نخست 2022 به 1.3درصد در سهماهه سوم2024 کاهش یافته‌است. در همین دوره، سهم واردات از
روسیه از مجموع واردات اتحادیه
اروپا نیز از 9.3درصد به 1.4درصد افت کرده‌است.
تراز تجاری اتحادیه
اروپا با
روسیه همبستگی زیادی با تراز
تجارت انرژی دارد. افزایش قیمت
انرژی در سال‌های 2021 و 2022 باعث کسری تجاری اتحادیه
اروپا در
تجارت با
روسیه شد. این کسری در فصل دوم 2022 به نقطه اوج خود رسید.
گروه‌های اصلی محصولات وارداتی
مهم‌ترین محصولات وارداتی اتحادیه
اروپا از
روسیه شامل 5 گروه کالایی می‌شود. این محصولات بیش از 60درصد از کل واردات اتحادیه
اروپا از
روسیه را تشکیل می‌دهند، پس از شروع جنگ
روسیه و اوکراین، محدودیت‌هایی از سوی مقامات اتحادیه
اروپا بر واردات
گاز طبیعی، زغال‌سنگ و نفت‌خام اعمال شد، اما برای برخی محصولات معافیت‌هایی درنظر گرفته شد. علاوه‌بر محصولات مذکور، چالش‌هایی بر واردات از
روسیه در گروه‌های کالایی همچون آهن، فولاد و کودهای شیمیایی وجود داشت، اما همه محصولات این گروه‌ها مشمول تحریم نبودند. این محدودیت‌ها اصلی‌ترین دلیل افت شدید واردات اتحادیه
اروپا از
روسیه بود.
نکته جالب آن است که به دلیل هدف‌گذاری اتحادیه
اروپا برای گذار به انرژی‌های سبز، مقامات این اتحادیه، در مورد واردات نیکل از روسیه، محدودیتی اعمال نکردند، اما واردات این محصول نیز به دلیل تنش‌های سیاسی میان اتحادیه
اروپا و روسیه، به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته‌است. مقایسه داده‌های فصل سوم سال2022 با فصل سوم سال2024 نشان می‌دهد؛ سهم واردات نیکل از
روسیه از مجموع واردات این گروه کالایی 21واحد‌درصد و این شاخص در مورد واردات نفت‌خام از این کشور 17واحد‌درصد کاهش یافته‌است. در مقابل، سهم واردات کودهای شیمیایی از
روسیه از مجموع واردات این
کالا 13واحد‌درصد،
گاز طبیعی 3 واحد‌درصد و آهن و فولاد 2 واحد‌درصد افزایش داشته‌است.
واردات نیکل اتحادیه اروپا
در سهماهه سوم 2024، وزن واردات نیکل از
روسیه به 72درصد میزان واردات در سهماهه نخست 2021 رسید، درحالی‌که ارزش واردات در فصل سوم 2024 به 55درصد رقم سهماهه نخست2021 کاهش یافته‌است. این در شرایطی است که واردات نیکل تحت‌تاثیر ممنوعیت خاصی قرار نگرفته بود. از نظر ارزش، واردات نیکل اتحادیه
اروپا از
روسیه بین سهماهه نخست 2021 و سهماهه نخست2022 بهطور چشمگیری افزایش‌یافت، زیرا تقاضا و قیمت‌ها بالا رفت، اما در ماه‌های بعدی، ارزش واردات بهطور قابل‌توجهی کاهش‌یافت. سهم
روسیه از واردات نیکل اتحادیه
اروپا بین سهماهه سوم2022 و 2024 به میزان 21واحد‌درصد کاهش‌یافت. در همین دوره، سهم ایالات‌متحده، 9 واحد‌درصد و نروژ و بریتانیا هرکدام 5 واحد‌درصد افزایش‌یافت.
واردات نفت‌خام اتحادیه اروپا
پس از شروع جنگ، یکی از مهم‌ترین راهبردهای اتحادیه اروپا، کاهش شدید واردات
نفت از
روسیه بود. در سهماهه سوم 2024، حجم واردات نفت‌خام اتحادیه
اروپا از
روسیه به 7درصد حجم واردات آن در سهماهه نخست2021 رسید. همچنین ارزش واردات در فصل سوم سال2024 به 10درصد رقم فصل نخست2021 کاهش یافته‌است. بین سهماهه نخست 2022 و سهماهه نخست2021 واردات
نفت اتحادیه
اروپا از
روسیه به‌دلیل افزایش قیمت‌ها از نظر ارزش تقریبا دو‌برابر شد.
روسیه در سال2021 بزرگ‌‌‌‌‌ترین تامین‌‌‌‌‌کننده نفت‌خام اتحادیه
اروپا به‌شمار می‌رفت، پس از شروع جنگ
روسیه و اوکراین، تغییرات قابل‌توجهی در
تجارت نفت‌خام به‌‌‌‌‌وجود آمد که آثار آن از فصل سوم و چهارم سال2022 نمایان شد و در سال‌های 2023 و 2024 ادامه یافت.
در اتحادیه
اروپا سهم واردات نفت‌خام از روسیه، نسبت به کل واردات این محصول، از 18درصد در سهماهه سوم 2022 به 2درصد در سهماهه سوم 2024 کاهش یافته‌است. در این دوره، سهم ایالات‌متحده 5 واحد‌درصد، قزاقستان 4 واحد‌درصد، نروژ 3 واحد‌درصد و عربستان‌سعودی 2 واحد‌درصد افزایش یافته‌است.
واردات کودهای شیمیایی
کود شیمیایی یکی از معدود محصولاتی است که
تجارت آن تحت‌تاثیر تخاصم بین اتحادیه
اروپا و
روسیه قرار نگرفته‌است. در سهماهه سوم2024 نسبت به سهماهه نخست2021، شاخص وزنی واردات کودهای شیمیایی از
روسیه 3واحد‌درصد کاهش‌یافته، درحالی‌که به‌دلیل افزایش قیمت‌ها، شاخص ارزش 42 واحد‌درصد افزایش داشته‌است. سهم
روسیه از مجموع واردات کودهای شیمیایی اتحادیه
اروپا از 17درصد در فصل سوم سال2022 به 31درصد در فصل سوم سال2024 افزایش‌یافته‌است، پس از روسیه، در سهماهه سوم 2024، مراکش با 20درصد و مصر با 11درصد به ترتیب بزرگ‌‌‌‌‌ترین مبادی واردات کودهای شیمیایی اتحادیه
اروپا محسوب می‌شوند.
واردات آهن و فولاد اتحادیه اروپا
داده‌ها حاکی از آن است که در سهماهه سوم 2024، هم ارزش و هم حجم واردات آهن و فولاد از
روسیه به حدود نیمی از سطح آن در سهماهه نخست 2021 رسید. ارزش واردات آهن و فولاد اتحادیه
اروپا از
روسیه بین سهماهه نخست 2021 و 2022 به میزان 63واحد‌درصد افزایش‌یافت که عمدتا به‌دلیل افزایش قیمت‌ها بود، پس از این دوره، به‌دلیل اعمال تحریم‌ها بر این محصولات، کاهش در حجم و ارزش واردات مشاهده شد. سهم
روسیه از واردات آهن و فولاد اتحادیه
اروپا در سهماهه سوم 2024 نسبت به سهماهه سوم 2022 به میزان 2 واحد‌درصد افزایش‌یافت. در این دوره ترکیه با سهم 9درصد بزرگ‌‌‌‌‌ترین مبدأ واردات آهن و فولاد به اتحادیه
اروپا شد. همچنین چین، هند، کره‌جنوبی و بریتانیا نیز در سهماهه سوم 2024 سهم‌‌‌‌‌های بالاتری نسبت به
روسیه داشتند.
واردات
گاز مایع (LNG)
برخلاف واردات گاز، واردات
گاز مایع
اروپا از
روسیه چندان تحت‌تاثیر چالش‌های سیاسی قرار نگرفت. در فصل سوم سال2024، حجم واردات
گاز مایع اتحادیه
اروپا از
روسیه 2درصد بیشتر از فصل نخست سال2021 بود، با این‌حال به‌دلیل افزایش قیمت‌ها، ارزش واردات
اروپا در این دوره 150درصد افزایش‌یافت. از نظر ارزش، واردات
گاز مایع از
روسیه تا سهماهه سوم2023 بهطور پیوسته کاهش‌یافت، سپس در دو فصل بعدی روند افزایشی پیدا کرد. سهم
روسیه از مجموع واردات
گاز مایع اتحادیه
اروپا از 12درصد در فصل سوم سال2022 به 10درصد در فصل سوم سال2023 کاهش‌یافت، اما در فصل سوم سال2024 به 20درصد افزایش‌یافت. در سهماهه سوم سال2024 ایالات‌متحده با سهم 35درصدی از واردات
گاز مایع اروپا، مهم‌ترین مبدا در واردات این
کالا محسوب می‌شود.
واردات
گاز طبیعی
واردات
گاز بیش از همه محصولات تحت‌تاثیر تنش‌ها میان اتحادیه
اروپا و
روسیه قرارگرفت؛ در واقع همین مساله باعث شد تا روابط تجاری دو طرف تا مرز قطعی کامل پیش‌برود. در سهماهه سوم 2024، حجم واردات
گاز طبیعی از
روسیه 54درصد کمتر از سهماهه نخست2021 بود، با این‌حال به‌دلیل افزایش قیمت‌ها، ارزش واردات در این دوره تنها 10درصد کاهش‌یافت. ارزش واردات
گاز طبیعی اتحادیه
اروپا از
روسیه بین سهماهه نخست 2021 و سهماهه سوم 2022 بهطور قابل‌توجهی افزایش‌یافت زیرا قیمت‌ها بهشدت بالا رفتند. در سه‌‌‌‌‌ماهه‌‌‌‌‌های بعدی، هم حجم و هم ارزش واردات بهطور قابل‌توجهی کاهش‌یافت. در فصول اخیر، واردات اتحادیه
اروپا از
روسیه افزایش‌یافت و میزان آن اکنون نزدیک به سطح فصل سوم سال2022 است، با این‌وجود حجم واردات به میزان قابل‌توجهی کمتر از سطوح پیش از آغاز جنگ
روسیه و اوکراین است.
سهم
روسیه از واردات
گاز طبیعی اتحادیه
اروپا از 22درصد در فصل سوم سال2022 به 20درصد در فصل سوم سال2024 کاهش یافته‌است. در این دوره، سهم الجزایر بیشتر از دیگر کشورها افزایش یافته‌است.
محصولات صادراتی اتحادیه
اروپا به روسیه
در دوره پس از جنگ
روسیه و اوکراین، صادرات اتحادیه
اروپا به
روسیه کاهش قابل‌توجهی داشته‌است. در این بین نکته حائزاهمیت دیگر آن است که با وجود این تنش‌ها
روسیه ارتباط تجاری خود را با اتحادیه
اروپا بهطور کامل قطع نکرده‌است. به‌عنوان مثال
روسیه همچنان به میزان قبل از شروع جنگ با اوکراین از اتحادیه
اروپا دارو وارد می‌کند. اتحادیه
اروپا طیف وسیعی از محصولات را به
روسیه صادر کرده‌است. بین سهماهه نخست2021 و سهماهه سوم 2024، صادرات 4گروه از 5گروه بزرگ محصولات (ماشین‌آلات، وسایل نقلیه، محصولات الکترونیک و پلاستیک) کاهش چشمگیری داشته‌است.
در این بین محصولات دارویی استثنا هستند. صادرات دارو از اتحادیه
اروپا به
روسیه در فصل سوم2024 به رقم 2میلیارد و 300میلیون
یورو رسیده‌است. این تنها 600میلیون
یورو کمتر از رکورد 2.8میلیارد
یورو است که در فصل چهارم سال2022 ثبت‌شده بود. در نهایت داده‌های
تجارت روسیه و اتحادیه
اروپا نشان می‌دهد؛ هر دو طرف حتی در زمان تنش‌های سیاسی نسبت به مساله
تجارت رویکرد عاقلانه‌ای دارند. طرف‌های درگیری در اوج تنش‌ها سعی می‌کنند چارچوبی که مدت‌ها برای طراحی آن تلاش کرده‌اند را به کلی تغییر ندهند، هرچند که مجبور شوند در حوزه
انرژی به یکدیگر فشار مضاعف وارد کنند.