چاپ

بازار آریا - مترجم: مهدی نیکوئی از زمانی که مجمع جهانی اقتصاد خط‌‌‌مشی نشست داوس خود را به «نوع بهتری از سرمایه‌‌‌داری» تغییر داده است، هر سال شاهد شرکت‌های بزرگی بودیم که بیانیه‌‌‌ها و وعده‌‌‌های بزرگی راجع به برنامه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی خود منتشر می‌‌‌کردند. اما آنها در نشست امسال در این زمینه ساکت بودند.
نزدیک به 3‌هزار مدیر کسب‌‌و‌کار، سیاستمدار، رهبران سازمان‌های مردم‌‌‌نهاد و استاد دانشگاه، اواخر ماه قبل میلادی در داوس سوئیس دور هم جمع شدند تا نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد را برگزار کنند. اما امسال چیزی متفاوت احساس می‌‌‌شد.
نواه گفنی، مدیر اجرایی شرکت مشاوره اف‌‌‌اس‌‌‌جی (FSG) می‌‌‌گوید: «نشست امسال را در حالی برگزار کردیم که هفته نخست آن همزمان با مراسم تحلیف رئیس‌‌‌جمهور ایالات متحده بود. شرکت‌کنندگان می‌‌‌خواستند بدانند که آیا تیم ترامپ صحبتی راجع به مسوولیت‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی مطرح می‌کند یا خیر؛ با آنکه نشست داوس یک کنفرانس جهانی بود.»
زمزمه‌‌‌های مربوط به اخبار تعرفه گمرکی ناشناخته و مسدودسازی برخی حساب‌‌‌های بانکی تنها موضوعی نبود که بر فضای نشست سالانه سایه افکند. از ژانویه 2020 که مجمع جهانی اقتصاد، مانیفست داوس خود را به «نوع بهتری از سرمایه‌‌‌داری» تغییر داده بود، این نشست مکانی برای شعارهای بلندپروازانه و بیانیه‌‌‌های پرطمطراق شرکت‌های بزرگ در زمینه اهداف پایداری‌‌‌شان، چه در زمینه مسوولیت‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و چه در بحث برابری اجتماعی بود. اما آنها امسال در این زمینه ساکت‌‌‌تر بودند.
گفنی که به عنوان عضو هیات علمی مدرسه اقلیمی دانشگاه کلمبیا هم فعالیت می‌کند، می‌‌‌گوید: «سکوت به معنای آن بود که بیانیه‌‌‌ها و تعهدات شرکتی کمتری در مورد پایداری شکل می‌گیرد.» شاید از یک سو، این سکوت را بتوان نشانه‌‌‌ای از عقب‌‌‌‌‌‌نشینی کسب و کارها از برنامه‌‌‌های اجتماعی و زیست‌‌‌محیطی‌‌‌شان تلقی کرد اما برخی دیگر بر این باورند که وعده‌‌‌های تیترساز کمتر در داوس می‌تواند اتفاق خوبی باشد. جان هارپر، مدیرعامل اف‌‌‌اس‌‌‌جی، بر این باور است که «فعالان کسب و کار از فرصت استفاده کرده‌‌‌اند تا فراتر از شعار و وعده بروند. ما در این مسیر حرکت می‌‌‌کنیم و کار درست نیز همین است. سخن گفتن درباره ارزش‌‌‌های کسب‌و‌کار، معیارهای مسوولیت‌‌‌پذیری و تعهدات یک موضوع است و اقدام عملی در این مسیر موضوع بسیار مهم دیگری است. من نقطه امیدی در میان این آشوب‌‌‌ها می‌‌‌بینم و امیدوارم که شرکت‌ها و کسب‌و‌کارهای بیشتری اقداماتی عملی در راستای بهبود اثرات زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی فعالیت‌‌‌های خود انجام دهند. وعده‌‌‌های خالی و بدون پشتوانه عملیاتی از سوی کسب‌و‌کارهایی که ابهامات مختلفی در عملکردشان وجود دارد، ما را به جایی نخواهد رساند.»
روز جدیدی در داوس
برخی ناظران نشست‌‌‌های داوس را به سخره می‌‌‌گیرند و آن را بیشتر شبیه یک تور اسکی برای طبقه ثروتمند جهان می‌‌‌دانند، اما اگر آرمان‌‌‌گرایی را کنار بگذاریم، چنین رویدادهایی اهداف بزرگ‌تری را دنبال کرده‌‌‌اند. یک مهندس آلمانی به نام کلاوس شواب مجمع جهانی اقتصاد را در سال 1971 به عنوان بنیادی غیرانتفاعی برای تمرکز بر «ترویج مسوولیت‌‌‌پذیری ذی‌نفعان» بنیان گذاشت؛ «مفهومی که براساس آن شرکت‌ها به جز ایجاد رونق اقتصادی، مسوولیتی نیز در قبال جامعه و طبیعت دارند.»
در سال 2020، این نهاد یک گام دیگر به جلو برداشت و خط‌‌‌مشی نشست سالانه خود را که از دهه 70 میلادی تغییر نکرده بود، به‌‌‌روزرسانی کرد. خط‌‌‌مشی جدید عنوان می‌کند: «هدف یک شرکت مشارکت‌‌‌دهی تمام ذی‌نفعانش در یک ارزش‌‌‌آفرینی مشترک و پایدار است. در این گونه ارزش‌‌‌آفرینی، یک شرکت نه‌تنها به سهامداران خود بلکه به تمام ذی‌نفعانش (از جمله کارکنان، مشتریان، تامین‌‌‌کنندگان، جوامع محلی و جامعه کلان) خدمت می‌کند.»
موضع اخیر، تفکر سنتی و ریشه‌‌‌دار کسب‌و‌کار مبنی بر اولویت سهامداران را به چالش می‌‌‌کشد و به‌‌‌ویژه اظهار معروف میلتون فریدمن را مبنی بر اینکه «مسوولیت اجتماعی کسب و کارها صرفا افزایش سود است» زیر سوال می‌‌‌برد. تغییر خط‌‌‌مشی نشست داوس، پیشگام عصر جدید از ماموریت اجتماعی و کنشگری کسب و کار بود که طی آن شرکت‌ها شروع به اعلام وعده‌‌‌هایی دور از دسترس و آرمانی مانند دستیابی به سطح آلایندگی صفر، پایان نژادپرستی سیستمی و ریشه‌‌‌کن کردن فقر کردند. چنین وعده‌‌‌ها و بیانیه‌‌‌هایی به‌رغم تحسین‌‌‌برانگیز بودن، اغلب پشتوانه‌‌‌های اجرایی لازم برای دوام و ادامه یافتن را نداشتند. به عنوان مثال، آنها فاقد برنامه‌‌‌هایی گام‌‌‌به‌‌‌گام و معیارهای روشن سنجش موفقیت بودند. بسیاری از وعده‌‌‌ها نیز در چالش‌‌‌هایی مانند کمبود بودجه یا توفان‌‌‌های سیاسی به فراموشی سپرده شدند.
گفنی، آنچه موجب موفقیت برنامه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی شرکت‌ها می‌شود را این‌‌‌گونه توضیح می‌دهد: «برای سرمایه‌‌‌داری ذی‌نفعان، برنامه‌‌‌ها لازم است که دقیق، مشخص، قابل اندازه‌‌‌گیری، اجرایی و دارای تاریخ اتمام باشند. مسوولیت‌‌‌پذیری زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی وعده‌‌‌ای مبهم نیست و نیاز دارد برنامه‌‌‌ای به واقع ملموس باشد.»
در شرایطی که بسیاری از ناظران مانند گفنی، نسبت به حرکت کسب‌و‌کارها در مسیر کاهش اثرات زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی فعالیت‌‌‌هایشان خوش‌بین هستند، همچنان چالش‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های مهمی پیش‌‌‌ رو است. از یک سو، تغییر مدل کسب و کار و کاهش اثرات بیرونی فعالیت شرکت‌ها گاه نیازمند تغییر فناوری مورد استفاده و حتی تغییراتی گسترده در خط تولید شرکت‌هاست. از سمت دیگر مدل‌‌‌های حسابداری، انبارداری و مدیریتی باید قادر به سنجش متغیرهای جدیدی مانند انتشار کربن یا پایداری اجتماعی باشند. با این حال، تمایل ذی‌نفعان مختلف به همراه سودآوری بلندمدت، این خوش‌بینی را ایجاد می‌کند که هر روز شرکت‌های بیشتری وارد مسیر عمل‌‌‌گرایی شوند.
منبع: World Economic Forum