چاپ

بازار آریا - افزایش تولید نفت و گاز پس از جنگ تحمیلی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی، تربیت و پرورش متخصصان و کارشناسان داخلی و افزایش مهارت،‌ برقرار نشدن پیوند میان صنعت نفت و دانشگاه‌ها و مراکز علم و ... از مهم‌ترین دستاوردها و چالش‌های این صنعت در 46 سالی است که از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد.

صنعت نفت ایران به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد کشور، در طول بیش از چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. این صنعت نه‌تنها در تولید و صادرات نفت و گاز نقش کلیدی داشته، بلکه در مسیر توسعه فناوری، استقلال صنعتی و تأمین نیازهای انرژی کشور نیز گام‌های مؤثری برداشته است، اما در کنار این دستاوردها، چالش‌ها و کاستی‌هایی نیز وجود داشته که شناسایی و بررسی آنها می‌تواند چراغ راه آینده این صنعت باشد. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) در گفت‌وگو با جمعی از مدیران و متخصصان صنعت نفت پاسخ دو پرسش را جویا شد؛
1- مهم‌ترین دستاورد صنعت نفت ایران در 46 سال گذشته چه بوده است؟
2- مهم‌ترین اقدامی که در این سال‌ها مغفول مانده، چه بوده است؟
بخش چهارم گفت‌وگو با مدیران ارشد صنعت نفت را در ادامه بخوانید:
حجت‌الله غنیمی‌فرد، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در سال‌های 1370 تا 1387 و رئیس دپارتمان مطالعات نفت اوپک در سال‌های 1389 تا 1396:
صنعت نفت همان‌گونه که در حوزه‌های نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها مطرح می‌شود، یکی از مهم‌ترین صنایع کشور است. باید اذعان کرد که خداوند موفقیت‌های قابل‌توجهی را نصیب کشور کرده و توانسته‌ایم در این زمینه‌ها دستاوردهای بزرگی داشته باشیم. با وجود خسارات ناشی از جنگ تحمیلی و مشکلات ناشی از تحریم‌ها، کشور موفق شد در بخش‌های بالادستی، میان‌دستی و پایین‌دستی نفت و گاز به پیشرفت‌های قابل‌توجهی دست یابد. برای نمونه اگر تولید گاز در ابتدای انقلاب را با حال حاضر مقایسه کنیم، متوجه افزایش چشمگیری خواهیم شد، همچنین ظرفیت تولید پتروشیمی و فرآوری نفت و گاز در این سال‌ها به‌طور چشمگیری رشد داشته است.
یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهایمان، افزایش تولید نفت و گاز پس از جنگ تحمیلی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی است. این تلاش‌ها سبب شده تا در حوزه گاز بتوانیم از قطر، به‌عنوان رقیب اصلی در میدان‌های مشترک، پیشی بگیریم. برای حفظ این دستاوردها و تداوم موفقیت‌ها، نیازمند برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و میان‌مدت هستیم و باید از تجربیات گذشته و ظرفیت‌های موجود در داخل کشور، همچنین کشورهای دوست بهره ببریم.
درست است که برخی کشورها تمایلی به همکاری با ایران ندارند، اما همچنان شرکت‌های بین‌المللی بزرگی وجود دارند که در صورت فراهم شدن شرایط، حاضر به همکاری متقابل هستند، بنابراین دستاوردهای صنعت نفت کشور بسیار چشمگیر بوده و پرداختن به جزئیات آماری ممکن است از حوصله خارج شود.
اما یکی از این مواردی که در این سال‌ها نیاز به توجه بیشتر داشت، بخش علمی صنعت نفت است. بازوهای علمی نظیر دانشگاه صنعت نفت و پژوهشگاه‌های مرتبط ظرفیت‌های عظیمی داشته‌اند که می‌توانستیم بسیار بیشتر از آنها بهره ببریم. این بدان معنا نیست که در حوزه‌های علمی و تحقیقاتی فعالیتی صورت نگرفته است، بلکه نشان می‌دهد باید جایگاه علمی کشور در صنعت نفت را به سطحی برسانیم که نه‌تنها در داخل، بلکه در منطقه و جهان شاخص باشد. در پایان باید گفت هرچند اقدام‌های مهمی در این حوزه انجام شده است، اما همچنان فرصت‌های بسیاری برای پیشرفت در بخش علمی و تحقیقاتی صنعت نفت وجود دارد.
عباس کاظمی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از سال 1392 تا 1396:
بزرگ‌ترین دستاورد صنعت نفت پس از انقلاب اسلامی تأمین انرژی کشور در زمان جنگ بود، چراکه پالایشگاه آبادان در سال 59، حدود 48 درصد انرژی کشور را تأمین می‌کرد که در طی جنگ ایران و عراق مورد حمله نیروهای عراقی قرار گرفت، اما با وجود این توانستیم با خروج این پالایشگاه از مدار تولید، انرژی کشور را تأمین کنیم که یکی از شاهکارهای صنعت نفت به‌شمار می‌رود.
هدف دشمن از حمله به پالایشگاه آبادان تسلیم ایران بود، چراکه باور داشتند ایران با خروج این پالایشگاه نمی‌تواند به جنگ ادامه دهد، اما کارکنان صنعت نفت در آن زمان با تمام توان مقاومت کردند و با استفاده از افزایش ظرفیت پالایشگاهی و اقدام‌های متعدد توانستند با وجود تمام چالش‌ها انرژی کشور را پایدار نگه دارند. یکی از شاهکارهای بزرگ صنعت نفت در دهه 60 به‌شمار می‌رود که کمتر به آن پرداخته شده است.
ایجاد و توسعه شبکه گاز ازجمله دستاوردهای بسیار مهم دیگر صنعت نفت پس انقلاب اسلامی است، چراکه بدون انجام این اقدام مهم پایداری شبکه انرژی کشور غیرممکن بود. قطعاً بدون تشکیل شبکه گازی در کشور و مصرف نفت، بخش اعظمی از نفت خام که ثروتی ملی است هدر می‌رفت و ایران نمی‌توانست به صادرکنندگان نفت در جهان تبدیل شود.
سه پالایشگاه نفت اراک، بندرعباس و ستاره خلیج‌فارس پس از انقلاب اسلامی و با وجود چالش‌های موجود در کشور ازجمله کمبود منابع مالی ساخته شد که اقدامی مهم در صنعت نفت به‌شمار می‌رود، همچنین افزون بر ساخت سه پالایشگاه جدید پالایشگاه آبادان که هشت سال تمام در زیر بمباران‌های مداوم رژیم بعثی عراق بود بازسازی و وارد مدار تولید شد، به‌گونه‌ای که هم‌اکنون به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت ایران در حال فعالیت است. هم‌اکنون تولید انرژی کشور حدود هشت برابر بیشتر از زمان پیش از انقلاب است و این افزایش تولید هشت برابری انرژی با وجود تحمیل جنگ هشت ساله و تحریم‌های موجود اقدامی جهادی است که تنها با فداکاری کارکنان خدوم صنعت نفت تحقق یافته است.
کارایی انرژی و بهینه‌سازی انرژی ازجمله اقدام‌هایی است که در 45 سال اخیر به آن کم‌توجهی شده است و باید بهینه‌سازی مصرف انرژی و راهکارهای مؤثر با این اقدام در دستور کار قرار گیرد.
مهران امیرمعینی، معاون بازاریابی و عملیات گاز مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران و مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز از سال 1396 تا 1398:
بزرگ‌ترین دستاورد صنعت نفت پس از انقلاب اسلامی، واگذاری فعالیت‌ها و امور نفتی در بخش‌های مهم صنعت نفت به متخصصان ایرانی بوده است. وجود فشارهای ناشی از جنگ نابرابر با عراق به‌خوبی نشان داد تکیه بر نیروهای متخصص داخلی می‌تواند به رشد و توسعه صنعت نفت منجر شود.
هرچند تکیه بر نیروهای داخلی در سال‌های ابتدایی فرصتی را در صنعت نفت ایجاد کرد، اما پس از آن توجه خاصی برای افزایش کیفیت و ارتقای نیروی انسانی از طریق مدیریت، سازماندهی و آموزش صورت نگرفت، بنابراین کارکنان با کمبود دانش مدیریتی، دانش فنی و حتی روابط سازمانی مواجه بودند.
در این سالها، توجهی به ساختار شرکت‌ها اعم از اداری، مالی و مدیریتی برای ارتقا و کارآمدتر کردن سیستم نشده است و شرکت‌ها به‌مثابه یک اداره و کارگزار فعالیت می‌کنند. در برخی موارد حتی نظر مشاوران خارجی برای انجام این کار با توجه به تضاد منافع برخی مدیران ارشد مورد توجه قرار نگرفت.
سلبعلی کریمی، مدیرعامل شرکت نفت و گاز اروندان از سال 1382 تا 1392:
اگر اتفاق‌ها و جریان‌های دوران ملی شدن صنعت نفت ایران را مرور کنید، به‌دلیل اینکه در آن زمان، هم تحریم شده بودیم و هم اینکه فاقد متخصصان داخلی دارای مهارت لازم بودیم، عملاً موفق به اداره صنعت نفت به شکل مستقل نشدیم. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با گردانندگان اصلی و شرکت‌های فعال در صنعت نفت ایران در دوران پیش از انقلاب - که عمدتاً انگلیسی و آمریکایی بودند - چالش‌های بسیاری داشتیم و آنها نیازمندی‌های لازم برای توسعه این صنعت را به ما ارائه نکردند، اما با این اوصاف و با همت متخصصان داخلی، چرخ صنعت نفت هیچ‌گاه از حرکت نایستاد.
بنابراین برجسته‌ترین دستاورد صنعت نفت در این مدت، تربیت و پرورش متخصصان و کارشناسان داخلی و افزایش مهارت آنان بوده است، به‌گونه‌ای که نیروهای داخلی توانستند نیاز کشور در این زمینه را تا حدود زیادی برآورده کنند. همین رویه در ساخت تجهیزات نیز پیش گرفته شد و اکنون بیش از 75 درصد تجهیزات مورد استفاده در این صنعت، ساخت داخل هستند.
از سوی دیگر، حلقه مفقوده ما پس از انقلاب، برقرار نشدن پیوند میان این صنعت و دانشگاه‌ها و مراکز علمی بوده است. با توجه به فن‌سالار بودن صنعت نفت، در تمام کشورهای پیشرفته دنیا این پیوند برقرار است. یعنی دانشگاه‌ها و شرکت‌های صنعتی در این کشورها تا حدی نزدیک به هم هستند که حتی نیازهای روزانه یکدیگر را هم برآورده می‌کنند، اما در ایران هیچ‌گاه شاهد شکل‌گیری این ارتباط نبودیم و همواره فاصله زیادی میان صنعت و مراکز تحقیقاتی وجود داشته است.
در نتیجه چنین وضعی، با وجود توسعه سابقه طولانی صنعت نفت در ایران، هیچ‌یک از مؤسسات داخلی در زمینه صدور لایسنس یا مجوز معتبر مورد تأیید مراکز استاندارد بین‌المللی، فعال نیستند. اگر هم موردی وجود داشته باشد بسیار محدود است و دامنه فعالیت اندکی دارد. تا زمانی که در این زمینه توفیقی نداشته باشیم، در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای منطقه نیز با مشکلات و موانع متعددی مواجه خواهیم بود، البته در سال‌های اخیر در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام‌های خوبی انجام شده که در برخی موارد نتایج مطلوبی را به‌دنبال داشته است، اما معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با تشکیل کمیته عالی تحقیق و فناوری با محوریت وزارت نفت، مؤسسه تحقیق و فناوری و دانشگاه‌های صنعتی برتر، می‌تواند موانع موجود در این زمینه را برطرف کند و در نتیجه به رشد و جهشی در این حوزه دست یابیم که تبدیل به صادرکننده لایسنس و یکی از مراجع تأییدکننده معتبر ساخت تجهیزات شویم.