بازار آریا -
تجارت نیوز / یک کارشناس بازار کار معتقد است نقص‌های متعدد در آمارگیری باعث می‌شود ارقام اعلامی مرکز آمار
ایران از بازار کار و نرخ بیکاری واقعی نباشند.
بررسی آمارهای فصلی مرکز آمار
ایران نشان می‌دهد نرخ بیکاری در
ایران روندی نزولی را طی کرده و در طول فصول اخیر، کاهشی شده است. بر اساس جدیدترین داده‌های مرکز آمار، نرخ بیکاری از ابتدای سال جاری کاهشی 1.4 درصدی را تجربه کرد و در پایان پاییز به 7.2 درصد رسید.
گرچه آمار و ارقام از کاهش نرخ بیکاری حکایت دارند، به نظر می‌رسد این موضوع همچنان در دل جامعه حس نمی‌شود و بسیاری از مردم و جوانان جویای کار، همچنان در پیدا کردن شغل ناکام هستند.
سوال اینجاست که اختلاف بین آمارهای منتشرشده از سوی مرکز آمار و وضعیت موجود در کف جامعه به چه دلیل رخ می‌دهد؟ حمید حاجی اسماعیلی، کارشناس بازار کار، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز به بررسی این موضوع پرداخته است.
نرخ مشارکت
اقتصادی 14 درصدی زنان واقعی نیست
حاجی اسماعیلی در ابتدا توضیح داد: «انتقاداتی به شیوه آمارگیری در کشور وجود دارد و همین باعث می‌شود که نرخ بیکاری به صورت واقعی استخراج نشود. مورد اول این است که جمعیت فعال در کشور، واقعی نیست. جمعیت فعال یعنی کسانی که در سن کار هستند و جویای کارند.»
او ادامه داد: «برای مثال، طبق آمارهایی که از بازار کار زنان منتشر می‌شود، نرخ مشارکت
اقتصادی زنان پایین است و آنها تمایلی به کار ندارند. این در حالی است که به دلیل مسائل اجتماعی و اقتصادی، زنان نمی‌توانند مشارکت
اقتصادی نداشته باشند. همچنین در سال‌های اخیر تعداد زنانی که وارد دانشگاه شده‌اند، نسبت به مردان بیشتر بوده و این موضوع نشان می‌دهد آنها علاقه‌مند به مشارکت
اقتصادی و اجتماعی هستند. اما نرخ مشارکت زنان در
ایران حدود 14 درصد است که پایین تلقی می‌شود و واقعی نیست.»
این کارشناس بازار کار افزود: «نرخ بیکاری و اشتغال از جمعیت فعال استخراج می‌شود و وقتی جمعیت فعال، کوچک تلقی شود این نرخ‌ها هم غیرواقعی اعلام می‌شوند. گره کور آمارگیری در
ایران جمعیت فعال است که درست محاسبه نمی‌شود و تا زمانی که جمعیت فعال درست محاسبه نشود، چنین مشکلاتی وجود خواهند داشت.»
نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان و جوانان، بسیار بالاست
حاجی اسماعیلی در ادامه بررسی آمارهای نرخ بیکاری گفت: «در آمارگیری‌ها، از میزان درآمد افراد به صورت میدانی و تصادفی سوال می‌شود و آنها ممکن است بگویند که درآمد دارند. اما محل کار و نوع شغل فرد پرسیده نمی‌شود. در حالی که برای آمارگیری، همان درآمد افراد، نشانه شاغل بودن آنهاست و این موضوع، یکی از موارد خطایی است که بر نرخ اشتغال و بیکاری اثرگذار است.»
او نقص دیگری که در آمارهای مرکز آمار کشور وجود دارد را چنین برشمرد: «جوانان، فارغ التحصیلان و زنان، عمده کسانی هستند که در
ایران دنبال کار می‌گردند. به طور کلی بیش از 40 درصد بیکاران کشور از فارغ التحصیلان دانشگاهی هستند. این موارد نشان‌دهنده آن است که در بخش فارغ‌التحصیلان و جوانان، نرخ بیکاری بسیار بالاست و شغلی ایجاد نشده است.»
![]()
در
ایران برای زنان اشتغال‌زایی نشده است
حاجی اسماعیلی در ادامه به بازار کار زنان پرداخت و توضیح داد: «همچنین از حدود 12.5 میلیون شغلی که در بخش خدمات وجود دارد، تنها حدود دو میلیون شغل در اختیار خانم‌هاست که این موضوع نشان می‌دهد در
ایران برای زنان اشتغال‌زایی نشده و آنها همچنان بیکارند. این موارد حاکی از آن است که نمی‌شود از نرخ پایین بیکاری به صورت مطمئن صحبت کرد.»
حتی افراد با اشتغال کامل نیز امکان تامین نیازهای زندگی را ندارند
حاجی اسماعیلی در ادامه بررسی نقص‌های آمارگیری در
ایران به بررسی وضعیت دستمزدها در
ایران پرداخت و گفت: «بر اساس تعاریف سازمان بین‌المللی کار، اگر کسی دو ساعت در هفته کار کند، شاغل محسوب می‌شود. در حالی که در
ایران به دلیل دستمزدهای پایین نسبت به کشورهای دیگر، این‌طور نیست. در
ایران حتی افرادی که 192 ساعت یا یک شیفت کامل در یک ماه کار می‌کنند، امکان تامین نیازهای زندگی را ندارند.»
او ادامه داد: «مورد دیگر، نبود همپوشانی و تعامل بین سازمان‌های تخصصی و مرکز آمار است. وزارت کار، سازمان تامین اجتماعی، هیات‌های تشخیص حل اختلاف و وزارت
صنعت و معدن که درگیر بازار کار هستند، با افرادی که شغل پیدا می‌کنند یا شغل خود را از دست می‌دهند، ارتباط جدی‌تری دارند و در نتیجه دارای آمارهای دقیق‌تری هستند؛ اما تعاملی با مرکز آمار ندارند.»
تا وقتی که محاسبات دقیق انجام نشود، نمی‌توان به آمار اتکا کرد
حاجی اسماعیلی در مورد منابع آمارگیری نیز به تجارت‌نیوز گفت: «انتقاد دیگر این است که مشخص نیست مرکز آمار بر اساس چه داده‌هایی نرخ بیکاری را محاسبه می‌کند. اگر داده‌های اصلی از طریق آمار بیمه‌های سازمان تامین اجتماعی باشد، باید این موضوع را در نظر گرفت که تمرکز این سازمان، طی دو یا سه سال گذشته، حول محور
بیمه زنان سرپرست خانوار و دانشجویان بوده است.»
او ادامه داد: «در بخش‌هایی مثل رانندگان یا کارگران ساختمانی نیز گروهی از افراد شغل داشتند و فقط
بیمه آنها به‌تازگی ثبت شده است. بنابراین بر این نوع آمارگیری انتقاد وارد است و تا مادامی که این محاسبات دقیق و مبتنی بر کار علمی و روی برنامه انجام نشود، نمی‌توان به آن اتکا کرد.»
دولت‌ها طرح و برنامه‌ای برای اشتغال نداشته‌اند
این کارشناس بازار کار همچنین توضیح داد: «دولت‌ها در سال‌های اخیر طرح و برنامه‌ای برای اشتغال نداشته‌اند. چون اشتغال مبتنی بر طرح‌های تخصصی است که در بخش خدمات،
کشاورزی و
صنعت انجام می‌شود. صنایع کشور دولتی هستند و طی این مدت به خاطر تحریم‌ها، توسعه خاصی در آنها ایجاد نشده است. سرمایه‌گذاری خارجی طی چند سال گذشته به دلیل مشکلات سیاسی موجود، تقریباً صفر بوده و سرمایه‌گذاری داخلی نیز به دلیل کسری بودجه و محقق نشدن بودجه عمرانی، انجام نشده است.»
او افزود: «بنابراین دولت و مرکز آمار که مدعی تنزل نرخ بیکاری هستند، باید مستندات و دلایل ادعای خود را اعلام کنند؛ چون این موضوع از زوایای مختلف محل تردید است و از آنجا که توسعه بازار کار در
ایران اتفاق نیفتاده، نمی‌توان به این آمار اتکا کرد.»
شاغلان بخش‌های دولتی یا خصوصی، در تاکسی‌های اینترنتی نیز کار می‌کنند
حاجی اسماعیلی درباره موج
مهاجرت و رابطه آن با آمار بیکاری گفت: «طی دو یا سه سال گذشته، به دلایل متعدد
اقتصادی و اجتماعی، موج
مهاجرت در بخش جوانان و فارغ التحصیلان به وجود آمده است؛ همچنین در بقیه بخش‌ها، خانواده‌های زیادی بودند که در سنین متعدد از
ایران مهاجرت کردند یا خواهان
مهاجرت هستند. در صورتی که وقتی افراد شغل خوب و ثابتی داشته باشند، کمتر چنین تصمیماتی می‌گیرند.»
این کارشناس بازار کار در پایان خاطرنشان کرد: «امروزه شاهد هستیم حتی افرادی که در بخش‌های دولتی یا خصوصی، سمت‌های کارشناسی و فنی دارند، بعد از ساعت کاری در تاکسی‌های اینترنتی مشغول به کار می‌شوند که این نشان می‌دهد، حقوق و دستمزدها در
ایران تامین‌کننده نیازهای مردم نیست. بنابراین بررسی اشتغال و نرخ بیکاری، مادامی که چنین کلاف‌های پیچیده‌ای وجود دارند، مشکل خواهد بود.»