چاپ

بازار آریا - محمود شوری * روز جمعه 28 دی‌ماه و با حضور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در مسکو معاهده مشارکت راهبردی 20ساله بین ایران و روسیه که سال‌ها در حال بررسی بود، امضا شد. توافق جدید روسیه و ایران را می‌‌‌توان کامل‌‌‌ترین و جامع‌‌‌ترین توافق میان دو کشور در طول چند صد سال اخیر تلقی کرد. همچنین این توافق، چهارمین توافق بلندمدت و جامعی است که بین ایران و روسیه و در مقطعی اتحاد جماهیر شوروی منعقد می‌شود.
اولین توافق در سال 1921 بود، بعدی در سال 1940 و بعد از انقلاب هم سال 1379 یا 2001 یک‌توافق 10ساله داشتیم که بعدا تمدید شد. الان شاهد هستیم که چهارمین توافق بین ایران و روسیه در یک وجه بسیار کامل‌‌‌تر و جامع‌‌‌تر به امضا رسید و تقریبا تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی اجتماعی در روابط تهران و مسکو را شامل می‌شود.
باید توجه داشت که این توافق در وجه موجود آن هیچ تعهدی را جز در برخی موارد سلبی برای دو طرف ایجاد نمی‌‌‌کند و فقط چارچوب‌‌‌ها، قواعد و محورهای همکاری میان ایران و روسیه را توضیح می‌دهد. درواقع توافق جدید ایران و روسیه عملا بر این تاکید می‌کند که چه محورهایی در روابط دو کشور وجود دارد و تهران و مسکو چه نوع نگاهی را نسبت به این موضوعات دنبال خواهند کرد. این توافق‌نامه، به‌ویژه در بحث‌‌‌های اقتصادی و فرهنگی، هیچ تعهدی ایجاد نمی‌‌‌کند. اما در بحث‌‌‌های سیاسی و امنیتی طبیعتا اصل امضای چنین توافقی می‌‌‌تواند تبعات و پیامدهایی برای دو کشور داشته باشد و به نوعی به همگرا کردن دیدگاه‌‌‌ها منجر شود. در این توافق‌نامه همگرا کردن دیدگاه‌‌‌ها در بحث مسائل مهم نظام بین‌الملل و مسائل منطقه‌‌‌ای تصریح شده است. هرچند یکی از مشکلات اساسی که برای چنین توافقاتی وجود دارد، این است که بستر آماده و مهیا می‌شود، ولی برای عملیاتی شدن نیاز است که مجموعه‌‌‌ای از توافقات دیگر بین دو طرف به امضا برسد.
درواقع در بسیاری از مواردی که در توافق‌نامه آمده، در حال حاضر نیز قراردادهای اجرایی بین ایران و روسیه وجود دارد و به لحاظ قانونی با مشکلات جدی در روابط مواجه نیستیم. آنچه بیشتر در این مناسبات مشکل ایجاد می‌کند این است که ظرفیت‌‌‌های دو طرف برای گسترش و تقویت این روابط متاسفانه در حدی نیست که بتواند تحرک جدی در روابط دو کشور ایجاد کند.
هرچند باید توجه داشت که تاکید بر تعهدات می‌‌‌تواند حداقل از دیدگاه سایر کشورها معنا و مفهوم خودش را داشته باشد و برای فعالان در روابط دو کشور، اعم از فعالان اقتصادی، سیاسی و نظامی نیز می‌‌‌تواند این مفهوم را داشته باشد که قرار است ایران و روسیه همچنان با جدیت روابط خود را دنبال کنند.
بنابراین مهم‌ترین پیامد چنین توافقی تاکید بر تعمیق و تحکیم روابط ایران و روسیه و تاکید مجدد بر ضرورت گسترش همکاری‌‌‌های دو کشور در ابعاد مختلف است.
* معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا