چاپ

بازار آریا - رضوان استادعلی / عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی استفاده از شواهد و داده‌‌‌های معتبر، یکی از اجزای فرآیند سیاستگذاری است، اما تنها عامل موثر بر آن نیست. فرآیند سیاستگذاری شامل پیمایش تجارب، ارزش‌‌‌ها و دیدگاه‌‌‌های سیاستگذاران و سایر ذی‌نفعان و همچنین انتقال داده‌‌‌ها و شواهد به شیوه‌‌‌ای قابل دسترس است.
در پاسخ به این الزامات، در سال‌های اخیر فعالیت‌‌‌هایی که تولیدکنندگان داده‌‌‌ها (به‌‌‌ویژه دانشگاهیان)، سیاستگذاران، شاغلان بخش‌‌‌های دولتی و عموم مردم را در تدوین، اجرا و ارزیابی سیاست‌‌‌ها درگیر می‌کنند، افزایش یافته است. یکی از این فعالیت‌‌‌ها، استفاده از «آزمایشگاه سیاستی» است.
آزمایشگاه سیاستی چیست؟
این اصطلاح می‌‌‌تواند به موارد مختلفی اشاره داشته باشد؛ ازجمله: تیم‌‌‌ها، سازمان‌ها و موسساتی که به‌‌‌ویژه برای فعالیت‌‌‌های نوآورانه مرتبط با سیاستگذاری عمومی شکل گرفته‌‌‌اند؛ فضاهای فیزیکی که برای اجرای کارگاه‌‌‌ها یا فعالیت‌‌‌های سیاستگذاری ایجاد شده‌‌‌اند و... .
این تیم‌‌‌ها، فضاها یا فعالیت‌‌‌ها با عباراتی مانند آزمایشگاه نوآوری عمومی، آزمایشگاه نوآوری بخش عمومی، آزمایشگاه نوآوری دولتی، آزمایشگاه نوآوری سازمانی، آزمایشگاه نوآوری خط‌‌‌مشی و آزمایشگاه نوآوری، آزمایشگاه سیاست عمومی، آزمایشگاه نوآوری اجتماعی، آزمایشگاه تغییر سیستم، آزمایشگاه زنده، آزمایشگاه طراحی یا به‌سادگی، آزمایشگاه سیاستی نامیده می‌‌‌شوند. در این نوشتار، آزمایشگاه سیاستی یک فعالیت یا فرآیند برای فعالیت‌‌‌های نوآورانه معرفی می‌شود.
آزمایشگاه سیاستی یک رویکرد تعاملی و مردم‌‌‌محور است که برای تسهیل فرآیند جمع‌‌‌آوری و جذب داده‌‌‌ها در سیاستگذاری استفاده می‌شود. فرآیند آزمایشگاه سیاستی می‌‌‌تواند در خدمت ایجاد اجماع و ائتلاف از طریق مشارکت گروه‌‌‌های مختلف مردم و درنتیجه ایجاد اعتماد در آنها قرار گیرد. همچنین این فرآیند می‌‌‌تواند به ارائه داده‌‌‌ها و شواهد و درنتیجه ترجمه موثر آنها به زبان قابل درک توسط سیاستگذاران کمک کند و موجب مشارکت دادن سیاستگذاران برای واکنش به‌‌‌هنگام به رخدادها و مسائل، در هنگام ظهور پنجره‌‌‌های سیاستی، برای اتخاذ تصمیم درست در زمان مناسب شود.
مراحل اجرای آزمایشگاه سیاستی:
1.برنامه‌‌‌ریزی: کار آماده‌‌‌سازی و برنامه‌‌‌ریزی قابل‌‌‌توجهی برای آزمایشگاه‌‌‌های سیاستی موردنیاز است. هر آزمایشگاه به یک طراحیِ سفارشی نیاز دارد که متناسب با موضوع، زمینه و دیدگاه‌‌‌های شرکت‌کنندگان باشد. مرحله آماده‌‌‌سازی در آزمایشگاه سیاستی، شامل یافتن درک مناسب از زمینه‌‌‌های کلیدی داده‌‌‌ها، کمبودهای دانش موجود و موارد احتمالی اختلافات در مذاکرات و مباحث می‌شود.
2.تعیین نیاز و هدف آزمایشگاه: آزمایشگاه سیاستی در هر مرحله از فرآیند سیاستگذاری می‌‌‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. موضوعی که باید در آزمایشگاه سیاستی مورد بررسی قرار گیرد، به مرحله خاص سیاستگذاری و اینکه آیا شواهد و داده‌‌‌های موجود برای حمایت از این مرحله وجود دارد بستگی دارد.
3.انتخاب و دعوت مشارکت‌کنندگان: در بسیاری از موارد مهم است که آزمایشگاه سیاستی، گروه‌‌‌هایی را که سیاست‌‌‌ها به نفع آنها طراحی شده است شامل شود. همچنین وجود وزرا و مجریان سیاست می‌تواند به شناسایی موانع و تسهیل‌‌‌کننده‌‌‌های تغییر کمک کند. کلید موفقیت بسیاری از آزمایشگاه‌‌‌های سیاستی، تعامل با شرکت‌کنندگان حاضر و درک و شناخت ترکیبی از دیدگاه‌‌‌ها، تخصص و ارزش‌‌‌هایی که آنها روی میز قرار داده‌‌‌اند، بوده است.
4.ترکیب و انتقال داده‌‌‌ها و شواهد: دیدگاه‌‌‌ها، ارزش‌‌‌ها و تجربیات در هنگام تصمیم‌گیری نقش دارند، بنابراین شواهد و داده‌‌‌ها را باید به سیاستگذاری نزدیک‌‌‌تر کنیم. برای اینکه این امر به طور موثر اتفاق بیفتد، پیش از تشکیل آزمایشگاه سیاستی باید برای شرکت‌کنندگان یک «بسته توجیهی» ارسال کرد که دو هدف را دنبال می‌کند: الف) آسان‌‌‌تر کردن کار شرکت‌کنندگان با همه شواهد و داده‌‌‌های موجود در مورد موضوع و ب) اطمینان از اینکه همه در معرض اطلاعات واحدی قرار گرفته‌‌‌ و برای بحث براساس یک پایگاه دانش مشترک آماده شده‌‌‌اند.
5.برنامه‌‌‌ریزی دستورکار و تسهیلگری: مدت برگزاری یک آزمایشگاه سیاستگذاری می‌‌‌تواند متفاوت باشد. اگر آزمایشگاه سیاستگذاری خیلی کوتاه باشد، ممکن است زمان کافی برای بحث وجود نداشته باشد و اگر خیلی طولانی باشد، شرکت‌کنندگان ممکن است تمرکز خود را از دست بدهند و بحث به درازا بکشد. به‌منظور عبور از تفاوت در دیدگاه‌‌‌ها و حفظ پویایی گروه، انتخاب تسهیلگر مناسب، به‌‌‌ویژه کسی که با تصمیم‌گیری مشارکتی آشناست، مهم است. تسهیلگران لازم نیست در موضوع مورد بحث متخصص باشند، بلکه باید مهارت و تخصص در تعامل با افراد، همدردی با نظرات آنها و پیش بردن بحث‌‌‌ها به شیوه‌‌‌ای سازنده را داشته باشند.
6.اجرای آزمایشگاه سیاستگذاری: آزمایشگاه سیاستی می‌‌‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، اما عموما با ارائه اطلاعاتی که در بسته توجیهی ارسال شده، شروع می‌شود. مهم است که آزمایشگاه فضایی امن برای به اشتراک گذاشتن ایده‌‌‌های متفاوت بوده و تشویق‌‌‌کننده مشارکت فعال، شفاف و خلاق باشد. اگرچه بسته توجیهی باید واضح و بدون ابهام باشد و از اصطلاحات نامانوس پرهیز کند، اما آزمایشگاه فرصت خوبی است تا به شرکت‌کنندگان اجازه داده شود در مورد نقایص یا هر چیزی که با آن مخالف هستند، اظهارنظر کنند.
7.گزارش نتایج: آزمایشگاه‌‌‌های سیاستی تمایل دارند حجم زیادی از نظرات را در یک بازه زمانی کوتاه تولید کنند، بنابراین مهم است که روشی سیستماتیک و نظام‌‌‌مند برای دریافت و تجمیع پیام‌‌‌های کلیدی داشته باشیم که به بهترین وجه به تغییر سیاست پیشنهادی منجر شود. نتایج حاصل از این بحث‌ها به صورت خلاصه سیاستی، گزارش سیاستی و حتی مقاله منتشر می‌شود.
8.ایجاد و حمایت از ائتلاف جدید: حصول به نتایج بلندمدت، به‌‌‌ویژه در زمینه نزدیک‌‌‌تر کردن داده‌‌‌ها به سیاستگذاری و بهبود اثربخشی آن، اهمیت ویژه‌‌‌ای دارد. باید توجه داشت که سیاستگذاری، خارج از کنترل یک آزمایشگاه است. اقدامات پس از آزمایشگاه سیاستی به شرکت‌کنندگان و نتایج یا توافقات انجام‌شده در طول جلسه بستگی دارد. یافتن یک فرد یا تیم برای حمایت از نتایج آزمایشگاه یا دستورکار می‌‌‌تواند مفید باشد. راه دیگر برای اطمینان یافتن از ادامه کار این است که از شرکت‌کنندگان برای 6 تا 12ماه آینده تعهد خواسته و برنامه‌‌‌ریزی شود که پس از این زمان مجددا برای بحث در مورد پیشرفت آزمایشگاه سیاستی در جلسه بعدی شرکت کنند یا تعهدی برای تغییر یا اقدام از سوی شرکت‌کنندگان گرفته شود. یک تعهد توافق‌شده از سوی همکاران برای ادامه کار می‌‌‌تواند به ایجاد استراتژی حمایتی، ارتباطات و تعامل آگاهانه و هدفمند برای پیگیری موضوع کمک کند.