بزرگنمايي:

بازار آریا - سیف گفت: تلاش‌های بانک مرکزی در توسعه پیمان‌های پولی مثبت بوده و باید ادامه یابد؛ اما تنها بانک مرکزی مسئول این کار نیست.
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد ؛ ولی‌الله سیف، رئیس کل پیشین بانک مرکزی با اشاره به پیشینه استفاده از پیمان‌های پولی در اقتصاد ایران، اظهار کرد: اولین تجربه‌ای که در ارتباط با تجارت خارجی بدون استفاده از ارز در کشور ما وجود دارد به زمانی برمی‌گردد که با کشور‌های کمونیستی و بلوک شرق مبادلات تجاری داشتیم. در آن زمان تسویه مبادلات تجاری ایران با این کشور‌ها در یک سازکار تهاتری انجام می‌شد و اداره‌ای نیز در بانک مرکزی به نام اداره تهاتر مسئولیت کنترل و مدیریت قرارداد‌های بلوک شرق را بر عهده داشت.
وی افزود: در تجارت ایران با این کشور‌ها هیچگونه ارزی مبادله نمی‌شد بلکه حساب مشترکی بین دو طرف وجود داشت که در آن، معادل کالا‌های صادراتی به سمت این کشور‌ها در آن حساب بدهکار و معادل کالا‌های وارداتی از این کشور‌ها نیز بستانکار می‌شد. در نهایت با استفاده از این حساب عملیات تسویه حساب انجام می‌شد و ارزی بین دو کشور مبادله نمی‌شد و تجار فعال در امر صادرات و واردت برای تسویه حساب با بانک مرکزی طرف بودند که با پول محلی به آن‌ها پرداخت می‌شد.
اولین تجربه در اتحادیه پایاپای آسیایی به کجا رسید؟
سیف با بیان اینکه مدل پیشرفته‌تر در مقایسه با روش تهاتر، پیمان پولی تلقی می‌شود که شاخص‌ترین نمونه آن در کشور ما پیما‌ن‌پولی چند جانبه‌ای است که منجر به ایجاد اتحادیه پایاپای آسیایی شد، تاکید کرد: اتحادیه پایاپای آسیایی در آن زمان با هماهنگی‌ها و تشویق صندوق بین‌المللی پول تشکیل شد. ایران، هند و پاکستان کشور‌های اصلی عضو این اتحادیه بودند. این کشور‌ها و حدود 6عضو دیگر این اتحادیه، رابطه متقابل چندجانبه داشتند و تمام تبادلات کالایی بین این کشور‌ها در آن مکانیزم تسویه حساب می‌شد.
وی در ادامه افزود: در تبادلات مالی بین کشور‌های عضو اتحادیه پایاپای آسیایی مانده‌ای در پایان دوره زمانی باقی می‌ماند که با ارز مارک آلمان از طریق دویچه بانک تسویه می‌شد. این سازکار پس از تحریم ایران توسط غرب متوقف شد. در زمان مسئولیت بنده در بانک مرکزی، پیگیری زیادی انجام دادیم که این سازکار دوباره فعال شود و سعی کردیم که با دویچه بانک وارد مذاکره شویم، اما به دلیل تحریم‌ها این بانک از پذیرش عاملیت تسویه حساب مبالغ مانده طفره رفت و نپذیرفت. مذاکرات بعدی هم با بانک‌های ژاپنی در این زمینه به نتیجه‌ای نرسید.
رئیس کل پیشین بانک مرکزی اظهار کرد: سعی کردیم با هند مذاکره کنیم و در آن زمان تلاش شد تعداد اعضا را هم افزایش دهیم. به همین منظور برای همسایگان شمالی و ترکیه دعوت‌نامه ارسال کردیم، اما به دلیل تحریم‌های غربی هیچ یک از این تلاش‌ها عملا به نتیجه نرسید.
سیف تصریح کرد: در مرحله بعدی مذاکره با همه کشور‌ها برای امضای قرارداد‌های پیمان‌پولی را آغاز کردیم. این در شرایطی بود که برخی تصور می‌کردند بانک مرکزی این ابزار را نمی‌شناسد و یا اصولا با آن مخالفت دارد. در حالیکه این موضوع در دستور کار بانک مرکزی بود و همکاران ما مدام پیگیر مذاکره با کشور‌ها به ویژه همسایه‌ها بودند. متأسفانه به این موضوع توجه نمی‌شد که در شرایط تحریم اینگونه اقدامات که به معنی ایجاد مکانیزمی برای حل مشکل تحریم و تسهیل تسویه حساب‌های ناشی از مبادلات کالایی است، نباید به فضای رسانه‌ای که مورد رصد دائمی کشور تحریم کننده است، کشیده شود.
وی توضیح داد: در آن زمان مبحث پیمان‌های پولی در محیط‌های دانشگاهی مورد بحث بود و مقالات زیادی در مورد آن در رسانه‌ها مطرح می‌شد؛ اما سیاست بانک مرکزی این نبود که دستاورد‌های خود در این زمینه را رسانه‌ای کند؛ چراکه رسانه‌ای شدن این سازکار امکان توفیق و استفاده از آن مکانیزم را منتفی می‌کرد.
چالش‌های انعقاد قرارداد‌های پیمان‌پولی
رئیس کل پیشین بانک مرکزی با اشاره به اینکه در آن زمان مذاکرات ما برای پیمان‌پولی با برخی از کشور‌ها به نتیجه رسید، گفت: در توافق برای پیمان‌پولی حساسیت اصلیِ طرف‌های مذاکره نگرانی ناشی از عکس‌العمل و برخورد آمریکایی‌ها بود. آمریکا تلاش می‌کرد تا روابط تجاری ایران با سایر کشور‌ها را به طور کامل قطع کند و اگر متوجه می‌شد که روش جدیدی برای تسویه حساب به وجود آمده، نسبت به این مسئله واکنش نشان می‌داد.
وی با اشاره به اینکه چالش مهمی که درباره پیمان‌های پولی وجود دارد، تعادل تراز تجاری بین دو کشور است، اظهار کرد: قرارداد پیمان‌پولی زمانی می‌تواند موفق باشد که عدم تعادل در تراز تجاری بین طرفین آن وجود نداشته باشد. در واقع باید صادرات و واردات بین دو کشور برابر باشد تا بتواند قرارداد پیمان پولی موفق شود.
سیف در ادامه گفت: موضوع مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که سایر کشور‌ها در استفاده از پیمان‌پولی انگیزه‌ای ندارند، چراکه نظام بانکی آنها به راحتی با شبکه بانکی بین المللی ارتباط دارد و نیازی نمی‌بینند از پیمان‌پولی استفاده کنند. به همین دلیل تلاش شد تا انعقاد پیمان‌های پولی در ابتدا از طریق کشور‌های دوست و همسایه و کشور‌هایی که شرایطی کم و بیش شبیه به ما دارند پیگیری شود.
رئیس کل پیشین بانک مرکزی با بیان اینکه در ابتدا با پیگیری و حمایت سفیر محترم وقت جمهوری اسلامی در روسیه وارد مذاکره شدیم و در دو مورد پیمان پولی برای تسویه مبادلات تجاری و اتصال شبکه‌های پرداخت الکترونیکی (شبکه شتاب ایران و میر روسیه) به توافق رسیدیم، اظهار داشت: با اینکه بخش‌های مختلف بانک مرکزی به ویژه بخش انفورماتیک تلاش‌های بسیاری برای عملی کردن این توافقات انجام دادند، اما این موارد در دوره بنده به نتیجه نرسید. علت به نتیجه نرسیدن این توافقات هم عمدتا نگرانی روسیه نسبت به نوع برخورد کشور‌های غربی به ویژه آمریکا بود.
موفقیت بانک مرکزی در توافق‌های پولی و بانکی با روسیه
سیف با اشاره به موفقیت‌های بانک مرکزی در توافق‌های پولی و بانکی با روسیه در دوسال گذشته گفت: خوشبختانه بانک مرکزی به تازگی موفق به اتصال شبکه‌های شتاب ایران و روسیه شده است که نیاز‌های گردشگری را پوشش می‌دهد. هرچند پیمان‌پولی نیز با روسیه وجود دارد، اما هنوز عملکرد قابل توجهی نداشته است.
وی افزود: هم‌اکنون موضع روسیه نسبت به گذشته متفاوت شده است و رویکرد این کشور مثل قبل نیست. مسئله جنگ اوکراین و تحریم‌هایی که برای روسیه به وجود آمده، می‌تواند مشوقی برای به جریان افتادن توافقات پولی و بانکی میان ایران و روسیه باشد. سال گذشته برخی توافقات پولی و بانکی میان ایران و روسیه انجام شد و امیدوارم روند توافقات میان این دو کشور در سال جدید نیز ادامه داشته باشد.
دو راه حل برای رفع چالش کسری تراز تجاری در پیمان‌پولی
رئیس کل پیشین بانک مرکزی با بیان اینکه راه‌های مختلفی برای رفع مشکل کسری ترازتجاری در انعقاد پیمان‌پولی وجود دارد، اظهار کرد: اولین و بهترین راهکار، افزایش صادرات و واردات در راستای ایجاد تعادل تجاری است، اما ممکن است شرایط اقتصادی دو کشور آمادگی این اقدام را نداشته باشد.
وی افزود: راه بعدی اضافه کردن چند کشور دیگر به پیمان و انعقاد پیمان‌پولی چندجانبه است. در این روش با تسویه حساب چندجانبه مشکل ناترازی تجاری حل می‌شود که در این رابطه تجربه موفق، همان اتحادیه پایاپای آسیایی بود که می‌تواند الگوی مناسبی برای آینده باشد.
استفاده از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی
سیف با اشاره به اینکه اتحادیه اوراسیا نیز می‌تواند نمونه دیگری برای استفاده از پیمان‌پولی چندجانبه باشد، گفت: زمانی که ایران تازه وارد اتحادیه اوراسیا شده بود، بنده به عنوان مشاور رئیس جمهور، پیشنهاد کردم که برای استفاده از این ظرفیت یک حساب مشترک برای تسویه حساب طراحی شود. بدین ترتیب که تمام کشور‌های عضو اوراسیا حساب‌های مشخصی در ایران داشته باشند که کسری و مازاد تراز تجاری بین ایران و سایر کشور‌های عضو اوراسیا از طریق آن تسویه شود.
وی با بیان اینکه در آن زمان بانک مرکزی بنا به استدلالی این مسئله را نپذیرفت، افزود: ذهنیت بانک مرکزی در رابطه با اوراسیا این بود که احتمال دارد با این کار تعاملات بانکیِ محدود موجود میان ایران و روسیه متوقف شود و مشکلاتی به وجود بیاورد. البته بنده این صحبت را پذیرفتم، چرا که بنظر منطقی بود که اگر حجم تبادلات بانکی در حد قابل توجهی باشد، می‌بایست نسبت به تغییر شرایط محتاط بود.
سیف در ادامه اظهار کرد: در رابطه با شانگهای و بریکس نیز چنین ایده‌ای را مطرح کردم. توافقات و تبادلات اقتصادی و تجاری در شانگهای و بریکس نیز می‌تواند توسعه مطرح شود، اما با توجه به اینکه اغلب کشور‌های عضو این سازمان‌ها مشکلی در حوزه روابط پولی و بانکی ندارند، باید ببینیم از چه طریقی می‌توانیم آنها را ترغیب کرده و تفاهم ایجاد کنیم.
بانک مرکزی باید مسیر خود را در انعقاد قرارداد‌های پولی و بانکی با کشور‌ها ادامه دهد
رئیس کل پیشین بانک مرکزی گفت: اتحادیه پایاپای آسیایی تجربه موفقی بود؛ اما با وجود تلاش‌های زیادی که انجام شد هیچ‌ یک از بانک‌های آلمانی و ژاپنی مسئولیت تسویه مبالغ مانده را نپذیرفتند. فکر کردیم حداقل هند در این رابطه همکاری کند و یکی از بانک‌های هندی این مسئولیت را بپذیرد، اما سرانجام هند هم احتیاط کرد و زیر بار این توافق نرفت.
توافقات پولی و بانکی میان ایران و سایر کشور‌ها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و بانک مرکزی تلاش‌های ارزشمندی در این راستا انجام داده است. احتمال دارد این تلاش‌ها بتواند نهایتا دریچه‌ای را باز کند و برخی از مشکلات موجود از این طریق برطرف شود.
وی با بیان اینکه در زمان‌های مختلف شرایط برای توافقات پولی و بانکی متفاوت است، گفت: در حال حاضر روسیه انگیزه‌هایی را در راستای گسترش همکاری‌های پولی و بانکی با ایران دارد که می‌تواند موثر واقع شود. به همین دلیل باید مسیر توافق‌های پولی و بانکی با روسیه و سایر کشور‌های دوست و همسایه ادامه داشته باشد.
سیف در ادامه گفت: باید راهکار‌هایی را پیدا کنیم که با سهولت بتوانیم با کشور‌های دوست و همسایه که روابط تجاری و اقتصادی بیشتری با ما دارند، تسویه حساب‌های فیمابین را انجام دهیم.
نقش سایر نهاد‌ها در توافقات پولی و بانکی با کشور‌ها
رئیس کل پیشین بانک مرکزی در پایان با اشاره به موفقیت‌های اخیر بانک مرکزی در گسترش روابط پولی و بانکی با سایر کشور‌ها به ویژه روسیه، تاکید کرد: بنظر بنده تلاش‌هایی که بانک مرکزی در این راستا انجام داده به نتایج مثبتی منجر شده و این راه باید ادامه داشته باشد، اما این نکته نیز مهم است که تنها بانک مرکزی مسئول این کار نیست. حمایت دولت و همکاری نهاد‌هایی مثل وزارت خارجه و سایر دستگاه‌های اقتصادی نقش مهمی در این زمینه دارد.