بزرگنمايي:

بازار آریا - مجلس شورای اسلامی در لایحه برنامه هفتم پیشرفت و به‌منظور کاهش ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، سن بازنشستگی را برای گروه‌های مختلف افزایش داد و در همین راستا، بند الحاقی بند خ ماده 29 لایحه در جلسه علنی روز 28 آبان سال گذشته با موافقت دولت و کمیسیون برنامه به رأی گذاشته شد و به تصویب رسید همچنین شورای نگهبان 24 دی 1402 از موافقت این شورا با افزایش سن بازنشستگی خبر داد.

آیین‌نامه تغییر سن بازنشستگی برای سال 1404 ابلاغ شده است و بر اساس آن برای بازنشستگی لازم است یا 62 ساله باشید یا 35 سال سابقه کار داشته باشید. با این حال به گفته یک کارشناس با این که 50 درصد از مشاغل کشور را مشاغل سخت و زیان‌آور تشکیل می‌دهد، هنوز درباره بازنشستگان این مشاغل هیچ تعیین تکلیفی نشده و این گروه هم در وزارت کار برای دریافت سنوات ارفاقی و هم در حوزه تأمین اجتماعی برای بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.
متوسط سن بازنشستگی در ایران 51 سال است و سن امید به زندگی در ایران از سال 1330 تا به امروز از 46 سال به 76 سال افزایش یافته است؛ در حالی که متوسط سن بازنشستگی از 57 سال به 51 سال کاهش پیدا کرده است. علاوه بر این صندوق‌های بازنشستگی هم رسما در حالت ورشکستگی قرار گرفته‌اند و توان پرداخت سابق را ندارند؛ بنابراین تصمیم بر این شد که سن بازنشستگی دستخوش تغییراتی شود.
در چنین شرایطی، مجلس شورای اسلامی در لایحه برنامه هفتم پیشرفت و به منظور کاهش ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، سن بازنشستگی را برای گروه‌های مختلف افزایش داد و در همین راستا، بند الحاقی بند خ ماده 29 لایحه در جلسه علنی روز 28 آبان سال گذشته با موافقت دولت و کمیسیون برنامه به رأی گذاشته شد و به تصویب رسید همچنین شورای نگهبان 24 دی 1402 از موافقت این شورا با افزایش سن بازنشستگی خبر داد.
بعد از کش و قوس‌های فراوان و اعلام نظرات موافقان و مخالفان برای اجرای افزایش سن بازنشستگی، سرانجام آیین نامه اجرایی قانون افزایش سن بازنشستگی ابلاغ شد.
تغییرات جدید قانون بازنشستگی
طبق این آیین‌نامه اگر 28 سال یا بیشتر سابقه دارید، سنوات اجباری بیشتر از 30 سال نخواهید داشت. اگر بین 25 تا 28 سال سابقه دارید، به ازای هر سال سنوات تا 30 سال، 2ماه به سنوات اجباری شما افزوده می‌شود. اگر بین 20 تا 25 سال سنوات دارید، به ازای هر سال سابقه تا 30 سال، 3ماه به سنوات اجباری شما افزوده می‌شود. اگر بین 15 تا 20 سال سنوات دارید، به ازای هر سال سنوات تا 30 سال، 4ماه به سنوات اجباری شما اضافه خواهد شد و سنوات پایین‌تر از 15 سال، در 35 سال خدمت بازنشسته خواهند شد و در نهایت سنوات اجباری بیشتر از 35سال نخواهد شد.
با این حال ظاهرا آیین‌نامه اجرایی جای شبهات بسیاری باقی گذاشته است. در همین راستا جرئیات بیشتر در گفت‌و‌گو با حمید حاج اسماعیلی، کارشناس بازار کار بررسی می‌شود.
آیین‌نامه بازنشستگی هنوز برای مجریان شفاف نیست
حاج‌اسماعیلی می‌گوید: «آنچه در خصوص تغییرات مربوط به بازنشستگی کارگران مطرح شده است و احتمالاً شامل بخش‌های دولتی نیز خواهد شد، بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه، سن بازنشستگی با توجه به افزایش میانگین عمر در ایران افزایش یافته است. این موضوع یکی از دلایل اصلی این تغییرات به شمار می‌آید. علت دوم که شاید از اهمیت بیشتری برخوردار باشد، مشکلات مالی و تأمین منابع صندوق‌های بازنشستگی است که در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند. یکی از ارزیابی‌های کارشناسانه در این زمینه، افزایش سن بازنشستگی بوده است تا از سرعت افزایش تعهدات صندوق‌ها کاسته شود. مشکلات صندوق‌های بازنشستگی ناشی از عدم برنامه‌ریزی بلندمدت و آینده‌نگر بوده است که منجر به بازنگری قانون بازنشستگی در برنامه هفتم شده است. با این حال، این تغییرات همچنان برای بسیاری از مجریان نیز به‌طور کامل شفاف نشده است».
طبق این آیین‌نامه اگر 28 سال یا بیشتر سابقه دارید، سنوات اجباری بیشتر از 30 سال نخواهید داشت. اگر بین 25 تا 28 سال سابقه دارید، به ازای هر سال سنوات تا 30 سال، 2ماه به سنوات اجباری شما افزوده می‌شود
به گفته این کارشناس کار، بخش زیادی از گروه‌هایی که به سن بازنشستگی رسیده بودند، به‌ویژه در مشاغل سخت و زیان‌آور، در سال گذشته با مشکلات بسیاری مواجه شدند و همچنان نیز بلاتکلیف هستند، چون آیین‌نامه اجرایی جدید آنها را شامل نمیشود.
او می‌افزاید «برای گروه‌هایی که کاری غیر از مشاغل سخت و زیان‌آور انجام میدهند، بر اساس آیین‌نامه جدید، افرادی که حداقل 28 سال سابقه کار دارند، شامل این تغییرات نمی‌شوند. این موضوع به منظور رعایت حقوق افرادی است که پیش از این، برنامه‌ریزی کرده بودند تا زودتر بازنشسته شوند. اما برای افرادی که کمتر از 28 سال سابقه دارند، از ابتدای سال گذشته که برنامه هفتم در سال 1403 اجرایی شده است، به‌تدریج یک ماه، دو ماه یا سه ماه به سن بازنشستگی و همچنین به سابقه کار آنان اضافه می‌شود. در صورتی که هر یک از این شرایط زودتر محقق شود، دیگری در محاسبه نهایی بازنشستگی در نظر گرفته نخواهد شد. افرادی که کمتر از 15 سال سابقه دارند، به‌طور کامل مشمول افزایش سن بازنشستگی شده و باید تا 62 سال به فعالیت خود ادامه دهند. همچنین، افرادی که 35 سال سابقه کار داشته باشند، از افزایش سن بازنشستگی معاف خواهند بود».
اما آیا این به این معناست که فردی که 35 سال سابقه کار دارد، دیگر نیازی به رسیدن به سن 62 سال برای بازنشستگی نخواهد داشت و تنها یکی از دو عامل 62 ساله بودن یا 35 سال سابقه کار برای بازنشستگی کافی است؟ حاج اسماعیلی پاسخ میدهد: «بله، دقیقاً. فردی که 35 سال سابقه کار داشته باشد، می‌تواند بدون نیاز به رسیدن به سن 62 سالگی بازنشسته شود. البته این ابهام همچنان در خصوص مشاغل سخت و زیان‌آور وجود دارد؛ چرا که تغییرات بازنشستگی فعلی شامل این دسته از مشاغل نشده است. دولت و مجلس نیز هنوز اقدامی در این خصوص انجام نداده‌اند، در حالی که تقریباً 50 درصد از مشاغل در ایران تحت عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند و نیازمند بررسی‌های کارشناسی و فنی دقیق‌تری هستند. امید است این آیین‌نامه به‌گونه‌ای مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد که مشاغل سخت و زیان‌آور نیز به‌صورت شفاف و کاملاً قانونی در مسیر بازنشستگی خود قرار گیرند. زیرا آنچه در سال گذشته رخ داد، مشکلات متعددی برای بسیاری از افراد شاغل در این دسته از مشاغل ایجاد کرد».
طبق اظهارات او، این مشکلات شامل مواردی بود که کارکنان در مشاغل سخت و زیان‌آور هم در وزارت کار برای دریافت سنوات ارفاقی و هم در حوزه تأمین اجتماعی برای بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی با چالش‌های جدی مواجه شدند. جزئیات مختلفی از جمله عنوان شغلی، میزان سنوات ارفاقی و هماهنگی میان تأمین اجتماعی و وزارت کار برای این افراد مشکلاتی ایجاد کرده است.
این کارشناس تاکید میکند: «امیدواریم آیین‌نامه جدید بتواند به‌گونه‌ای تدوین شود که این مشاغل به‌صورت کامل تحت پوشش قرار گیرند».
50 درصد بازنشستگان کشور، همچنان بلاتکلیف
این کارشناس در پاسخ به اینکه آیا در حال حاضر که هنوز تعیین تکلیف نهایی انجام نشده است، وضعیت مشاغل سخت و زیان‌آور مطابق قانون قبلی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد یا قانون موقتی ایجاد شده است؟ نیز توضیح می‌دهد: «بله، در حال حاضر همچنان مطابق قانون قبلی با این مشاغل برخورد می‌شود، اما برخی تغییرات نیز در این حوزه اعمال شده است که البته کفایت لازم را ندارد.
در سال‌های اخیر، مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه “الف” و “ب” تقسیم شده‌اند: گروه الف: این گروه شامل افرادی است که ماهیت شغل آنها ذاتاً سخت و زیان‌آور نیست، اما به دلیل شرایط کاری، مشمول سنوات ارفاقی می‌شوند. برای مثال کارکنانی که در آشپزخانه‌هایی با تهویه نامناسب فعالیت می‌کنند یا از ابزار‌های پخت‌وپزی استفاده می‌کنند که ایمنی و استاندارد‌های لازم را ندارند یا افرادی که در محیط‌های آلوده فعالیت می‌کنند، اما می‌توان با بهبود تهویه و رفع موانع، شرایط را اصلاح کرد یا کارکنانی که در کارگاه‌هایی مشغول به کار هستند که به دلیل نبود استاندارد‌های ایمنی، شغلشان به‌عنوان سخت و زیان‌آور تلقی می‌شود، در حالی که ذاتاً این‌گونه نیست؛ و گروه ب که این گروه شامل افرادی است که ماهیت شغل آنها ذاتاً سخت و زیان‌آور است. به‌عنوان نمونهخبرنگاران که به دلیل ریسک و خطرپذیری بالای این شغل برای انعکاس اخبار و افشای اطلاعات، که مطابق با عرف بین‌المللی نیز به‌عنوان شغلی سخت و زیان‌آور شناخته می‌شود یا افرادی که با پرتو‌های یونیزان فعالیت می‌کنند یا در انبار‌ها با مواد شیمیایی و هورمونی سروکار دارند یا افرادی که با مواد رادیواکتیو کار می‌کنند».
به گفته حاج اسماعیلی در خصوص گروه ب، سخت و زیان‌آوری این مشاغل به‌صورت مستمر مورد تأیید است و سنوات ارفاقی تا حداکثر میزان لازم برای آنان اجرا می‌شود، اما در مورد گروه الف که ماهیتاً سخت و زیان‌آور نیستند، نیاز به بررسی‌های کارشناسی دقیق‌تری وجود دارد. کمیته‌های مختلفی که شامل نمایندگان دولت، نمایندگان کارگری، نمایندگان کارمندی، نمایندگان کارفرمایی و افراد متخصص هستند، درباره میزان سنوات ارفاقی و درصد سخت و زیان‌آوری این مشاغل تصمیم‌گیری خواهند کرد.