بازار آریا

آخرين مطالب

از قرارداد دارسی تا ملی شدن نفت؛ مسیر مبارزه با استعمار اقتصاد ایران

از قرارداد دارسی تا ملی شدن نفت؛ مسیر مبارزه با استعمار
  بزرگنمايي:

بازار آریا - زمینه‌های تاریخی ملی شدن صنعت نفت را باید در قرارداد دارسی (دوره قاجار) و سپس قرارداد 1933 (دوره رضاشاه) جست‌وجو کرد. به مرور و با رشد آگاهی بین ایرانیان زمینه‌های اعتراضی نسبت به جنبه‌های استعماری شرکت نفت انگلیس و ایران و کشورهای خارجی اوج گرفت و همین امر به ملی شدن صنعت نفت در مجلس شانزدهم شورای ملی منجر شد.

«به نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام ‌شود». با تصویب این جملات در مجلس شانزدهم شورای ملی، نفت ایران ملی شد و آرزوی دیرینه ایرانیان برای رهایی از سلطه بیگانگان به پایان رسید. در واقع با ملی شدن صنعت نفت، نقش دولت‌های خارجی به‌خصوص «انگلیس» و «شرکت نفت انگلیس و ایران» از منابع نفتی ایران کوتاه شد و کشور در مسیر استقلال قرار گرفت. مجلس شانزدهم شورای ملی نقش تعیین‌کننده در ملی شدن صنعت نفت داشت و به همین دلیل این مجلس در تاریخ پارلمانی ایران از جایگاه والایی برخوردار شد. نوشتار حاضر به بررسی کوتاه از سیر تاریخی ملی شدن صنعت نفت در ایران پرداخته است.
زمینه‌های تاریخی ملی شدن صنعت نفت را باید در قرارداد دارسی (دوره قاجار) و سپس قرارداد 1933 (دوره رضاشاه) جست‌وجو کرد. به مرور و با رشد آگاهی بین ایرانیان زمینه‌های اعتراضی نسبت به جنبه‌های استعماری شرکت نفت انگلیس و ایران و کشورهای خارجی اوج گرفت و همین امر به ملی شدن صنعت نفت در مجلس شانزدهم شورای ملی منجر شد.
در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، انگلیسی‌ها توانستند با دولت ساعد قرارداد الحاقی کمپانی نفت معروف به گس‌گلشائیان را به امضا برسانند. در این قرارداد پیش‌بینی شده بود که برای هر تن نفت فروخته‌شده 6 شیلینگ به جای 4 شیلینگ (مندرج در قرارداد 1933) به دولت ایران پرداخت شود و به‌علاوه با حفظ حقوق ایران در مورد دریافت حق‌الامتیاز تعیین شده در قرارداد 1933، 5 میلیون لیره استرلینگ اضافی نیز پرداخت شود. دولت ساعد طرح قرارداد الحاقی را برای تصویب به مجلس پانزدهم فرستاد، اما در مجلس مخالفت شد. پس انگلیسی‌ها تصمیم گرفتند موافقت‌نامه مزبور را به مجلس شانزدهم ببرند. مجلس شانزدهم شورای ملی 20 بهمن سال 1328 افتتاح شد و برخی وکلای تهران مثل دکتر محمد مصدق، دکتر بقایی، حسین مکی، حائری‌زاده، دکتر شایگان، عبدالقدیر آزاد و آیت‌الله کاشانی به مجلس راه یافتند.
همزمان با دوره شانزدهم مجلس شورای ملی چند نخست‌وزیر بر سرکار آمدند. همان‌طور که گذشت محمد ساعد در اوایل اسفند 1328 دولت خود را به مجلس معرفی کرد، اما به دلیل اعتراضات نمایندگان در 27 اسفند استعفا داد، سپس کابینه علی منصور در 14 فروردین 1329 تشکیل شد و در 5 تیر پایان یافت. با روی کار آمدن دولت علی رزم‌آرا در 6 تیر 1329 تا کشته شدنش از سوی خلیل طهماسبی در 16 اسفند 1329، دوره‌ای از رویارویی کمیته نفت مجلس و جبهه ملی با نخست‌وزیری شکل گرفت. نخستین نشست کمیسیون نفت پنجشنبه 5 تیر سال 1329/26 ژوئن 1950 تشکیل شد که در آن نشست هیئت رئیسه خود را انتخاب کردند. مصدق در نامه‌ای به روزنامه اطلاعات مورخه 29 آبان 1329 در مورد قرارداد الحاقی نفت، آن را مغایر استیفای حقوق ملت ایران دانست و تأکید کرد این قرارداد سبب سلب حقوق ملت ایران می‌شود.
در نشست پانزدهم کمیسیون نفت، سپهبد رزم‌آرا نخست‌وزیر و چند نفر از اعضای کابینه به‌منظور دفاع از لایحه قرارداد الحاقی حضور یافتند. جمال امامی با اعلام این مطلب که لغو قرارداد 1933 به صلاح نیست، از طرف اکثریت اعضای کمیسیون خواستار این شد که دولت با شرکت نفت مذاکره و قرارداد منصفانه‌تری به مجلس پیشنهاد کند. رزم‌آرا در پاسخ به سؤال‌های اعضای کمیسیون نفت، از مذاکرات با شرکت نفت خبر داد، همچنین رزم‌آرا با اشاره به نظر کارشناسان که مأمور مطالعه نفت شده بودند، ملی کردن نفت در ایران را غیرعملی دانست. پس از آن مصدق در کمیسیون نفت، نطق‌های مفصلی درباره لایحه نفت انجام داد. سپس نظریه سیاست موازنه منفی را پیش برد که مبارزه بر ضد استقرار مجدد سلطه استبدادی و فراهم آوردن امکانات انتخابات آزاد، از الزامات آن به شمار می‌رفت. این نظریه از اواخر مجلس پانزدهم وارد مرحله جدی خود شد و در مجلس شانزدهم ادامه یافت. در کابینه حسین علاء که پس از رزم‌آرا روی کار آمده بود کمیسیون نفت، لایحه مربوط به ملی شدن نفت را برای تصویب با مهلت دو ماه به مجلس فرستاد. درنهایت در روز 29 اسفند 1329/ 20 مارس 1951 هر دو مجلس طرح قانون ملی شدن صنعت نفت را در سراسر کشور تصویب کردند.
طرح خلع ید و ملی شدن صنعت نفت در تاریخ 10 اردیبهشت 1330/ یکم مه 1951 به تصویب دو مجلس و توشیح شاه رسید و در نتیجه شرکت نفت انگلیس و ایران و دولت انگلیس، دولت ایران را مورد اعتراضات شدیدی قرار دادند که این اختلاف‌ها به دیوان داوری ارجاع داده شد. به این ترتیب نفت ایران ملی شد و در اختیار دولت قرار گرفت. با اقدام دولت ایران در ملی کردن صنعت نفت، توسعه میدان‌های نفتی و در نتیجه فعالیت پالایشگاه آبادان نیز متوقف شد. با تصویب این قوانین، کمیسیون مخصوص نفت در تاریخ 27 فروردین 1330 / 17 آوریل 1951 گزارشی به مجلس شورای ملی ارائه داد که در آن نحوه ملی شدن صنعت نفت را در اختیار شرکت انگلیس و ایران قرار داد و برای این کار هیئت مختلطی از نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا و وزیر دارایی و نماینده دولت تعیین شده بود که ‌باید بر خلعیت از شرکت سابق از سوی دولت نظارت داشته باشد. به این ترتیب مشارکت شرکت نفت انگلیس و ایران در فعالیت‌های نفتی ایران متوقف شد.
یونس صادقی

لینک کوتاه:
https://www.bazarearya.ir/Fa/News/1280140/

نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield
مخاطبان عزیز به اطلاع می رساند: از این پس با های لایت کردن هر واژه ای در متن خبر می توانید از امکان جستجوی آن عبارت یا واژه در ویکی پدیا و نیز آرشیو این پایگاه بهره مند شوید. این امکان برای اولین بار در پایگاه های خبری - تحلیلی گروه رسانه ای آریا برای مخاطبان عزیز ارائه می شود. امیدواریم این تحول نو در جهت دانش افزایی خوانندگان مفید باشد.

ساير مطالب

ایتالیا صلح‌بانی در اوکراین را نمی‌پذیرد

پژو 207 دنده‌ای پانوراما مرز 900 میلیون تومان را رد کرد

سال 1404 این روز‌ها تعطیل هستند

دستور مهم عارف درباره مرحله بعدی طرح کالابرگ

عارف: دستگاه‌های نظارتی برخوردها با عده‌ای سودجو را با جدیت دنبال می کنند

مردم قید شست‌وشوی فرش را هم زدند؛ دلایل کاهش مراجعه به قالیشویی‌ها اعلام شد

جزییات دستمزد کارگران در سال 1404

سرما و بارندگی در راه است

طلا یا دلار: کدام سرمایه‌گذاری امن‌تر در شرایط اقتصادی کنونی ایران؟

برنامه‌ریزی گسترده برای اجرای پروژه‌های عمرانی، اقتصادی و زیرساختی ساری

ماجرای ممنوع‌المعامله شدن صاحبان خانه‌ها و خودروهای لوکس چه بود؟

حادثه رانندگی در دزفول دو کشته بر جای گذاشت

آمریکا به صورت زمینی به یمن حمله می‌کند؟

توسعه خطوط کشتیرانی ایران به غرب و جنوب غرب آفریقا

تداوم سیر صعودی قیمت سکه، طلا و دلار

محمدتقی رهبر: هر تعرضی از سوی آمریکا مساوی با پاسخ بی درنگ و دردآور است/ نباید از جار و جنجال آمریکا و صهیونیست‌ها ترسید

رشد اقتصادی کاهش یافت

پیشنهادهای وسوسه‌کننده خاورمیانه مهاجران را جذب می‌کند؟

ترامپ: وعده تمام کردن یک‌روزه جنگ اوکراین شوخی بود!

دلار در آستانه جهش یا اصلاح؟

فرود اضطراری یک هواپیمای مسافر‌بری در کرمان

پول‌های بورسی در پارکینگ؟

سرمایه‌گذاری در طلا بی خطر هم نیست

قطار فوق‌العاده در این مسیر پرتردد راه‌اندازی شد

آتش‌سوزی جان 59 نفر را در این کشور گرفت

رضایت‌ زعفران‌کاران از عرضه 5 تن محصول در بورس کالا

زیرساخت‌های اقتصادی شهر ارومیه ورود سرمایه‌گذاران فراهم شود

رئیس سازمان اورژانس: نیروهای پیاده داریم که اگر کسی با دیدن قیمت‌ها سکته کرد بتوانیم فرد را احیا کنیم!

قالیباف فرداشب به تلویزیون می‌رود

1874 زندانی استان تهران آزاد شدند

توضیح قائم‌پناه درباره عدد محبوبیت مسعود پزشکیان+ عکس

امکان حذف کامل حاشیه‌نشینی تا 10 سال آینده

مصرف مازوت در این استان ممنوع شد

گفت‌وگوی تلفنی رؤسای جمهور ترکیه و آمریکا

سود بازرگانی واردات خودروی کارکرده معادل خودروی نو تعیین شد

معاون وزارت صمت: اسامی خریداران مواد اولیه پتروشیمی از بورس کالا را منتشر می‌کنم

هشدار تحلیلگران؛ آیا سیاست‌های فدرال رزرو هنوز از بازار حمایت می‌کنند؟

نماینده مجلس: اعتقادات ما می‌گوید بجای شنبه ها، پنجشنبه‌ها تعطیل باشد

بازار شب عید؛ نه مشتری راضی است نه کاسب/ قیمت‌ها بالاست، فعلاً خرید نمی‌کنم تا شب عید همین اجناس حراج شود/اشتیاق بین مردم دیده نمی شود

«جکسونیسم تهاجمی» در بازتعریف اقتصاد بین‌الملل

چشم‏‏‏‏‌انداز بازارهای جهانی

کشف فرار مالیاتی 11 میلیارد تومانی از یک طلافروش!

سود بازرگانی واردات خودروی کارکرده مشخص شد+ عکس

گام های استوار منطقه آزاد ماکو در عرصه جهانی شدن

ضد حال اساسی به مستاجران و اجاره نشینان در آستانه نوروز

عرضه 5 تن زعفران در بورس کالا/ قیمت هر کیلو چند؟

قیمت بیت کوین سقوط کرد

کاهش ده درصدی واحدهای صنفی مشاور املاک در سال جاری

دیدار وزیر نفت با اعضای کمیسیون انرژی مجلس

حسابرسی داخلی و راهبری شرکتی: درس آموزه های فوتبال

© - www.bazarearya.ir . All Rights Reserved.

چاپ ایرانیان کمپانی