بازار آریا - امیرحسین قزوینیان* نرخ‌‌ بهره یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی است که بر رشد اقتصادی، تورم و سرمایه‌گذاری تاثیر مستقیم دارد. در سال 1402 بانک مرکزی با در پیش گرفتن سیاست کنترل ترازنامه‌‌ای و کاهش تورم، عرضه پول را کاهش داد و باعث شد تا هزینه دسترسی به پول افزایش یابد، همین موضوع نرخ‌‌بهره بدون ریسک را با افزایش همراه کرد. از منظر اقتصادی، کاهش عرضه پول، با کاهش پول در گردش جامعه، تقاضا را کاهش می‌دهد و این موضوع باعث کاهش روند تورم خواهد شد. از سمتی این امر می‌تواند باعث ایجاد رکود اقتصادی شود و روند رشد اقتصادی را کاهش دهد که این موضوع را می‌توان در شرایط فعلی مشاهده کرد.
از جهت سرمایه‌گذاری، افزایش نرخ‌‌بهره بدون ریسک باعث افزایش نرخ تنزیل و هزینه تامین مالی شرکت‌ها و هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در سهام شده و در نتیجه بازار سهام با کاهش همراه می‌شود.
روند افزایش نرخ‌‌بهره چه مشکلاتی خواهد داشت؟
افزایش نرخ‌‌بهره بدون ریسک، هزینه تامین مالی دولت را نیز افزایش می‌دهد چراکه دولت مجبور می‌شود اوراق خود را با نرخ‌‌ بالاتری به فروش برساند. همان‌طور که گفته شد، روند افزایشی نرخ‌‌بهره هزینه تامین مالی بنگاه‌‌ها را به شدت افزایش داده و باعث شده تا شرکت‌ها با کمبود منابع مواجه شوند و همچنین نرخ تنزیل شرکت‌ها را افزایش داده و باعث روند نزولی بازار سهام می‌شود. تداوم روند صعودی نرخ‌‌بهره، شرایط رکودی را بر اقتصاد حاکم می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد رکود-تورمی شود. یکی از ابزارهای اعمال سیاست پولی بانک مرکزی عملیات بازار باز است. 
گزارش عملیات بازار باز نیز نشان می‌دهد بانک مرکزی همچنان سیاست انقباضی خود را ادامه داده و همین موضوع باعث شده تا نرخ‌‌بهره بین بانکی تا حدود 23.98‌درصد رشد داشته باشد. افزایش نرخ‌‌بهره بین بانکی باعث می‌شود تا بانک‌ها برای جذب منابع، نرخ سپرده‌‌های خود را افزایش دهند و باعث افزایش نرخ‌‌بهره می‌شود. البته سیاست تسهیل کمی بانک مرکزی در بعضی مقاطع باعث شده تا نرخ بهره بین بانکی و بدون ریسک با کاهش همراه شود. بانک مرکزی همچنین می‌تواند از طریق خرید قطعی (outright transaction )نرخ‌‌بهره را کاهش دهد.

در شرایط فعلی نرخ‌‌بهره تحت چه عواملی می‌تواند کاهش پیدا کند؟
با توجه به موارد گفته شده، کاهش عرضه پول باعث شد تا نرخ‌‌بهره بدون ریسک افزایش پیدا کند. اما در شرایط فعلی، افزایش عرضه پول می‌تواند نرخ‌‌بهره را کاهش دهد؟ برای پاسخ به این سوال باید به سه مورد توجه کرد. 1- اثر درآمدی 2- اثر سطح قیمت‌ها 3- اثر انتظارات
افزایش عرضه پول، پول را وارد چرخه اقتصاد می‌کند و درآمد ملی را می‌تواند افزایش دهد اما همین موضوع می‌تواند باعث افزایش تقاضا بنگاه‌‌ها برای تامین مالی(عرضه اوراق ) و در نتیجه افزایش نرخ‌‌بهره شود (اثر درآمدی). اما اگر شدت تقاضای اوراق بیشتر از عرضه اوراق باشد، نرخ‌‌بهره می‌تواند کاهش پیدا کند. از سمت دیگر افزایش عرضه پول بدون تغییر در عرضه کالا و خدمات، باعث ایجاد تورم شده و عرضه اوراق را افزایش و تقاضای اوراق را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود نرخ‌‌بهره افزایش پیدا کند. (اثر سطح قیمت‌ها) مورد سوم که می‌توان آن‌‌ را مهم‌ترین دانست، اثر انتظارات است. اگر انتظارات تورمی نسبت به آینده بالا باشد (افزایش عرضه پول می‌تواند باعث افزایش تورم شود). همین موضوع باعث می‌شود تا تقاضا برای منابع افزایش پیدا کند و افزایش بیشتر عرضه اوراق برای جذب منابع نسبت به تقاضای اوراق، باعث می‌شود تا نرخ‌‌بهره بدون ریسک افزایش پیدا کند.
درنتیجه باید گفت تا زمانی که انتظارات کاهش پیدا نکند نمی‌توان انتظار کاهش نرخ‌‌بهره را داشت. از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند بر تعدیل سطح انتظارات اثرگذار باشد، توافقات سیاسی خواهد بود. البته همان‌طور که گفته شد نرخ‌‌بهره با خرید قطعی و مستقیم بانک مرکزی ( (outright transaction می‌تواند کاهش پیدا کند. اما باز هم با توجه به بالا بودن سطح انتظارات، افراد از سطح نرخ‌‌بهره پایین برای جذب منابع استفاده می‌کنند و همین موضوع انتشار اوراق را افزایش داده و می‌تواند باعث افزایش نرخ‌‌بهره شود.
* تحلیلگر مالی