بزرگنمايي:

بازار آریا - دکتر مونا امامی* مسوولیت اجتماعی در دنیای مدرن به یک ضرورت تبدیل شده است، زیرا سازمان‌‌‌ها تاثیر چشمگیری بر اقتصاد، جامعه و محیط زیست دارند و ایفای این نقش به توسعه پایدار کمک می‌‌‌کند. بر این مبنا شرکت‌‌‌ها فقط در برابر سهامداران مسوول نیستند، بلکه در قبال خواسته‌‌‌های ذی‌نفعان نیز مسوولیت دارند. فعالیت‌‌‌های مسوولیت اجتماعی مزیت رقابتی ایجاد کرده و بقا و کارآیی سازمان را تضمین می‌‌‌کنند. تعهد به حفظ محیط زیست و انجام فعالیت‌‌‌های بشردوستانه نیز به ارتقای برند و خدمت به جامعه و تاب‌‌‌آوری آن کمک می‌‌‌کند.
در نهایت، مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌ها در سه حوزه زیست‌محیطی، خیرخواهانه و اخلاقی تعریف می‌‌‌شود که هر کدام نقش مهمی در بهبود شرایط جامعه و محیط زیست ایفا می‌‌‌کنند. تمامی موارد فوق زمانی معنا پیدا می‌‌‌کند که برای یک شرکت ابتدا پایداری اقتصادی خود و سپس پایداری اقتصادی جامعه دارای اهمیت باشد.
شرکت‌‌‌های فناوری با تمرکز بر توسعه و پیشرفت فناوری، محصولاتی مبتنی بر فناوری‌‌‌های نوین ارائه می‌‌‌دهند. این شرکت‌‌‌ها شامل شرکت‌‌‌های دانش‌‌‌بنیان، نوآور و مستقر در پارک‌‌‌های علم و فناوری هستند. شرکت‌‌‌های دانش‌‌‌بنیان با هدف تجاری‌‌‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه‌‌‌های پیشرفته فعالیت می‌‌‌کنند و با نوآوری و سرمایه‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه، به دنبال خلق محصولات و خدمات جدید هستند.
فعالیت آنها در حوزه‌‌‌های متنوعی مانند کسب‌‌‌وکارهای الکترونیک و نرم‌‌‌افزار تعریف می‌‌‌شود. به عنوان مثال، شرکت‌‌‌های فناوری ایرانی در حوزه‌‌‌های مختلفی از جمله تجارت الکترونیک، فروشگاه اپلیکیشن موبایل و آموزش آنلاین موفق بوده‌‌‌اند. شرکت‌‌‌های دانش‌‌‌بنیان در تولید پوشش‌‌‌های نانو، الکترونیک و امنیت نرم‌‌‌افزار، موتور و ژنراتور و سیستم‌‌‌های هوشمند موتورخانه نیز فعال هستند. شرکت‌‌‌هایی هم داریم که در حوزه‌‌‌های هوش مصنوعی و بلاک‌چین فعالیت می‌‌‌کنند.
این شرکت‌‌‌ها با نوآوری و ارائه خدمات متنوع، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌‌‌کنند. همچنین با ایجاد اشتغال، حمایت از آموزش و پژوهش و سرمایه‌‌‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های اجتماعی به افزایش رفاه و کاهش فقر کمک می‌‌‌کنند و با ارائه فرصت‌‌‌های برابر و حمایت از مناطق محروم، عامل توسعه تساوی اجتماعی هستند و در حل مسائل اجتماعی و بحران‌‌‌ها مشارکت دارند. شرکت‌‌‌های دانش‌‌‌بنیان با تمرکز بر تحقیق و توسعه و با ارائه اطلاعات به‌‌‌روز و تسهیل کارآفرینی، اقتصاد دانش‌‌‌محور را توسعه می‌‌‌دهند. فناوری اطلاعات و ارتباطات‌(ICT) با افزایش بهره‌‌‌وری و رقابت‌‌‌پذیری، به رشد اقتصادی کمک می‌‌‌کند.
چنین مجموعه‌‌‌هایی با تمرکز بر تحقیق و توسعه، فرصت‌‌‌های شغلی جدیدی ایجاد می‌‌‌کنند و با تولید محصولات و خدمات جدید در زمینه‌‌‌های نرم‌‌‌افزار، سخت‌‌‌افزار و خدمات آنلاین، نیاز به نیروی کار متخصص را افزایش می‌‌‌دهند. در این راستا فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان کاتالیزور اشتغال‌‌‌زایی عمل کرده و با مکانیزه کردن فعالیت‌‌‌ها، هزینه‌‌‌ها را کاهش می‌‌‌دهد و تقاضا برای کالاها را بالا می‌‌‌برد. این امر منجر به ایجاد مشاغل جدید در حوزه‌‌‌های مختلف از جمله بیوتکنولوژی و تحقیقات علمی می‌‌‌شود.
در نهایت، شرکت‌‌‌های فناوری با ارائه راهکارهای نوین، به کاهش بیکاری و افزایش اشتغال در جامعه کمک می‌‌‌کنند؛ مثلا اپلیکیشن‌‌‌های سلامت‌‌‌محور که با ارائه خدمات آنلاین پزشکی و ارتباط بین بیمار و پزشک، آموزش آنلاین با ارائه خدمات آموزشی از راه دور و دسترسی آسان به منابع آموزشی و نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات از طریق کمک به دولت‌‌‌ها در ارائه خدمات کارآمدتر، تسهیم اطلاعات، شفافیت و پاسخگویی بیشتر می‌‌‌توانند به طور موثری در حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی جوامع نقش ایفا کنند.
در مورد مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌ها توجه به این نکته‌‌‌ها مهم است:
- شرکت‌‌‌ها می‌‌‌توانند از طریق استراتژی‌‌‌های مختلف به مسوولیت اجتماعی خود عمل کنند؛ مانند سرمایه‌‌‌گذاری در پروژه‌‌‌های پایدار و انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر یا فناوری‌‌‌های سبز، کاهش ردپای کربن از طریق بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی و استفاده از منابع تجدیدپذیر، حمایت از جوامع محلی از طریق برنامه‌‌‌های آموزشی یا اشتغال‌‌‌زایی، رعایت اصول اخلاقی و تامین حقوق کارگران و تامین استانداردهای زیست‌‌‌محیطی.
- گزارش‌‌‌های مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌ها باید شامل اطلاعات دقیق، قابل اعتماد و قابل مقایسه باشند تا ذی‌نفعان بتوانند عملکرد شرکت را ارزیابی کنند. این شفافیت نه تنها به بهبود عملکرد آنها کمک می‌‌‌کند، بلکه می‌‌‌تواند منجر به مزیت رقابتی برند و ارزش افزوده برای این شرکت‌‌‌ها شود.
با توجه به بررسی مواردی که گفته شد، می‌‌‌توانیم چالش‌‌‌های مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌های فناوری در بهبود جامعه را در سه محور بیان کنیم:
1- نابرابری دیجیتال به شکاف بین افرادی که به فناوری‌‌‌های دیجیتال دسترسی دارند و آنهایی که محروم هستند، اشاره دارد. این شکاف می‌‌‌تواند منجر به نابرابری‌‌‌های اقتصادی، آموزشی و اجتماعی شود. از عوامل موثر در ایجاد این شکاف می‌‌‌توان به تفاوت بین مناطق شهری و روستایی، وضعیت اقتصادی افراد، سن‌(جوانان در مقابل افراد مسن) و دسترسی به منابع مادی و غیرمادی اشاره کرد.
2- در دنیای دیجیتال امروز، حفظ حریم خصوصی افراد اهمیت بسزایی دارد. مهم‌‌‌ترین چالش‌‌‌ها در این زمینه، جمع‌‌‌آوری گسترده داده‌‌‌های شخصی توسط شرکت‌‌‌ها و دولت‌‌‌ها، خطر نقض امنیت و افشای اطلاعات شخصی و استفاده نادرست از داده‌‌‌های شخصی برای اهداف تبلیغاتی یا سیاسی هستند.
3- توجه به اثرات منفی تولید و دور ریختن دستگاه‌‌‌های الکترونیک. بر این اساس، به نظر می‌‌‌رسد مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌های فناوری یک شگرد عقلانی و قانونی برای دستیابی به پایداری و توسعه جامعه خواهد بود که نباید به ابزاری برای کسب امتیازات غیرمنطقی و کوتاه‌‌‌مدت تبدیل شود. مسوولیت اجتماعی باید موجب افزایش قانون‌‌‌مندی و بهره‌‌‌وری اقتصادی در منطقه، ضامن پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست‌‌‌محیطی باشد و در چارچوب قوانین موجود اجرا شود. تعریف و اجرای آن باید با مشارکت ذی‌نفعان محلی صورت گیرد تا با نیازها و اولویت‌‌‌های جامعه همخوانی داشته باشد. پیشبرد سیاستگذاری و اجرای برنامه مسوولیت اجتماعی شرکت‌‌‌ها برای بهبود جامعه و محیط زیست، تمرینی مسوولانه در قبال جامعه و سیاستی جامعه‌‌‌گرا است.
* پژوهشگر و مدرس دانشگاه
این مطلب به سفارش پایگاه خبری تحلیلی « خیر ایران» نوشته شده است.