بازار آریا - مهر /جمع‌آوری گازهای مشعل در ایران با وجود توان داخلی بالا و نیاز مبرم کشور اما هنوز به نتیجه نرسیده و شاهد هدررفت سالانه 5 میلیارد دلاری در کشور هستیم.
طبق آمار شرکت بریتیش پترولیوم، در سال 2021 میلادی بیش از 152 میلیارد مترمکعب گاز مشعل در دنیا بدون هیچ استفاده‌ای سوزانده شده است. این حجم سوزاندن گاز مشعل در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی پیامدهایی به همراه داشته است.
از نظر اقتصادی، حجم فلرینگ دنیا در سال 2021 معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا حدود 37 درصد از مصرف سالانه گاز طبیعی اتحادیه اروپا بوده است. از نظر اجتماعی و زیست‌محیطی نیز، این فرآیند موجب انتشار بیش از 2400 میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن (حدود 1.2 درصد از کل انتشار گاز دی‌اکسید کربن دنیا) و دیگر آلاینده‌های مضر به جو کره زمین شده است.
در سال 1400، میزان گاز مشعل سوزانده‌شده در شرکت ملی ایران معادل 41 میلیون مترمکعب در روز و توسط شرکت ملی گاز ایران 8.8 میلیون مترمکعب در روز بوده است. این در حالی است که در پالایشگاه‌ها، میزان گاز مشعل سوزانده‌شده بسیار کمتر است.
مجموع این میزان فلرینگ معادل صادرات گاز کشور یا ظرفیت تولید گاز از حدود 2 فاز پارس جنوبی است. ایران نیز از جمله کشورهایی است که بیشترین حجم گاز مشعل را سوزانده و با سوزاندن حدود 18.4 میلیارد مترمکعب گاز مشعل در سال 2021، بعد از روسیه دومین کشور از این حیث به شمار می‌رود.
بر اساس آمار تولید نفت خام کشور، به ازای تولید هر بشکه نفت، حدود 18.3 مترمکعب گاز به مشعل هدایت می‌شود که بیش از سه برابر متوسط جهانی است (که معادل 5.1 مترمکعب گاز به ازای تولید هر بشکه نفت است).

عملکرد وزارت نفت در جمع آوری گازهای فلر
طبق بند «الف» ماده 48 قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، دولت موظف به اجرای طرح‌های جمع‌آوری، مهار، کنترل و بهره‌برداری از گازهای همراه تولید نفت و مشعل در همه میادین نفتی و تأسیسات صنعت نفت و مهار و کنترل 90 درصد گازهای مشعل تا پایان برنامه ششم توسعه بوده است.
وزارت نفت نیز اقداماتی را در این زمینه نیز انجام داده است، از جمله تعریف طرح‌های فروش و مزایده گازهای مشعل (در قالب طرح‌های کوتاه‌مدت) و احداث واحدهای ان‌جی‌ال و تأسیسات جمع‌آوری این گازها (در قالب طرح‌های بلندمدت). با این حال، طی سال‌های اجرای قانون برنامه ششم توسعه، اقدامات انجام شده تنها به جمع‌آوری 431 میلیون مترمکعب در روز گاز مشعل (معادل 522 میلیون مترمکعب در سال) منجر شده که نشان‌دهنده عملکرد 5 درصدی این طرح‌ها است.
جمع‌آوری و ساماندهی گازهای مشعل با چالش‌ها و موانعی روبه‌رو است. از مهم‌ترین این موانع می‌توان به عدم جذابیت مالی پروژه‌ها در مقایسه با سایر پروژه‌های وزارت نفت، عدم وجود رویکرد تشویقی-تنبیهی برای شرکت‌های تابعه وزارت نفت، عدم مشارکت مؤثر بخش خصوصی و نبود زیرساخت‌های مناسب در این حوزه اشاره کرد.
نقش سیاست‌گذاری در جمع‌آوری گازهای مشعل در دنیا
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، توجه به ضرورت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی موجب شده است که کشورهای مختلفی همچون روسیه، آمریکا، الجزایر و چین که سطح بالایی از فلرینگ را دارند، از راهکارهای متنوعی مانند وضع الزامات و قوانین، مشوق‌های مالی و اصلاح بازارهای گاز برای جمع‌آوری و کاهش سطح فلرینگ استفاده کنند. بررسی عملکرد این کشورها در خصوص جمع‌آوری گازهای مشعل نشان‌دهنده نقش حیاتی وضع مقررات و الزامات قانونی در کاهش مشعل‌سوزی است.
تجربیات کشورهای مذکور حاکی از آن است که برای دستیابی به اثرگذاری مطلوب، این قوانین باید ابتدا ضمانت اجرایی قوی داشته باشند و سپس از جامعیت کافی برخوردار باشند. در جدول زیر به اختصار مروری بر سیاست‌گذاری برخی کشورهای جهان برای کاهش فلرینگ آورده شده است.

برنامه هفتم توسعه و جمع آوری گازهای مشعل
طبق برنامه هفتم توسعه مقرر شده که 115 میلیارد متر مکعب در سال از طریق جمع آوری گازهای مشعل به ظرفیت تولید گاز کشور اضافه شود.

موسی احمدی رئیس کمیسیون انرژی مجلس درباره جمع آوری گازهای مشعل گفته است: اگرچه این مهم (مهار گازهای مشعل) در برنامه‌های توسعه نیز قانون شده، اما به دلایل مختلف همچون اینکه در اولویت کاری برخی از دولت‌ها نبوده است یا امکانات لازم برای این کار را نداشته‌اند مغفول ماند، اما اکنون تمام مسئولان مصمم بر مهار این گازها هستند.
ابراهیم پیرامون مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب نیز با اشاره به پروژه‌های در حال اجرا برای کاهش فلرسوزی گفته است: پروژه‌های مهمی طراحی شده و در حال اجراست. پروژه‌های مرتبط با پتروشیمی مارون و هلدینگ خلیج فارس تاکنون 70 درصد پیشرفت داشته‌اند و برخی از بخش‌های آن، مانند ایستگاه‌های برق و پیش‌تراکم‌های NGL900 و NGL1000، به مرحله راه‌اندازی رسیده‌اند، همچنین پروژه تزریق گاز در میدان گچساران نیز آغاز شده که نقش مهمی در بهینه‌سازی تولید و به‌صورت غیرمستقیم بر کاهش گازسوزی دارد.
جمع آوری فلرهای غرب کارون فراموش شده‌اند
با این حال اخبار خوبی از غرب کارون به گوش نمی‌رسد. فلرسوزی در این منطقه، نه‌تنها موجب آلودگی شدید هوا و تهدید سلامت ساکنان می‌شود، بلکه در شرایط کمبود گاز و برق، هدررفت یک منبع ارزشمند انرژی را در پی دارد. در حال حاضر، میادین نفتی بزرگی همچون آزادگان، یاران، جفیر و سپهر از جمله میادینی هستند که همچنان با مشکل فلرسوزی مواجه‌اند و این مهم نیازمند همیت مدیران صنعت نفت است. حالا که برنامه هفتم سخت‌تر از برنامه‌های دیگر قرار است جلوی فلرینگ بایستد باید دید که برنامه هفتم هم مانند برنامه‌های گذشته در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل با شکست مواجه خواهد شد یا دولت چهاردهم تغییر رویکرد خواهد داد و به اهداف برنامه هفتم خواهد رسید.