بزرگنمايي:

بازار آریا - پویا نعمت‌اللهی * معاون وزیر نفت اخیرا طی مصاحبه‌ای‌ گفته که مشکل ناترازی در بخش فرآورده با افزایش تولید سوخت مایع برطرف نخواهد شد. این همان واقعیتی است که متاسفانه در سال‌های گذشته مورد غفلت واقع شده و وضع کنونی را رقم زده است. در اواخر 1397 که پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به بهره‌برداری رسید، به یکباره میزان 30 میلیون لیتر بنزین و همچنین مقدار زیادی گازوئیل با بهترین کیفیت به مجموعه تولیدات فرآورده کشور اضافه شد.
تا قبل از این تاریخ عملا هر ساله مقادیر معتنابهی بابت واردات فرآورده تخصیص می‌یافت و حتی در دولت‌های قبل از آن نیز مدتی ایده تولید بنزین نامرغوب (با عنوان بنزین پتروشیمی) در دستور کار بود. به نظر می‌رسید هنگامی که کشور از مخمصه‌ واردات بنزین و گازوئیل رها شود، بلافاصله اقداماتی به عمل آید که تجربه واردات آن تکرار نشود. به دو دلیل بزرگ عملا این اقدامات صورت نگرفت. ابتدا موضوع آبان 1398 بود و دیگری این ایده که فعلا تا چندین سال با تولیدات کنونی فرآورده می‌توان ادامه داد. واقعیت آن است که هیچ دولتی کاندیدای ناراضی‌سازی مردم نیست. پرواضح بود که بعد از مدتی چوب واقعیت بلند شده و بر سر دولت (دولت‌های بعدی) فرود خواهد آمد. اوضاع تا یکی، دو سال به واسطه کرونا رضایت‌بخش بود. اما با عادی‌شدن شرایط پساکرونا، به یکباره شاخص مصرف بنزین رو به ازدیاد رفت. عملا بعد از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس هیچ پروژه بزرگ بنزین‌سازی در کشور آغاز نشد.
هرچه بود مربوط به برخی طرح‌های افزایش ظرفیت تولید یا بهبود کیفیت در برخی از پالایشگاه‌های کشور می‌شد. تناظر این مقادیر با حجم مصرف به هیچ‌وجه قابل‌قبول نبود و همه می‌دانستند که به زودی واردات آغاز خواهد شد. از سوی دیگر دولتمردانِ نام‌باور ما علاقه‌ای به استفاده از واژه‌ «واردات» نداشتند و معادل‌هایی همچون «سوآپ غیرهم‌نام» برای آن ساخته بودند، ولی در هر حال واردات بنزین از دولت مرحوم رئیسی آغاز شد و بالاخره در آبان امسال از سوی مدیرعامل پخش فرآورده‌های نفتی اعلام شد که روزانه حدود 8 میلیون لیتر بنزین به کشور «وارد» می‌شود. این اعلام واقعیت را البته باید محترم شمرد همچنان‌که معاون وزیر نفت در امور گاز هم چندی قبل گفته بود ناترازی نداریم، بلکه «کمبود» داریم. در برابر این کمبودها در بخش فرآورده‌های مایع چه راهکاری مدنظر می‌تواند باشد؟ برخی تمایل دارند مرتب میزان تولید کشور و افزایش‌های مقطعی در تولید پالایشگاه‌ها را برجسته کنند.
اما واقعیت آن است که رشد مصرف بسیار بیشتر از آن است که بتوان با این افزایش‌ها به جنگ ناترازی و کمبود رفت. طبق آخرین خبرها در همین مدت دولت چهاردهم چیزی حدود 15 میلیون لیتر بنزین و 10 میلیون لیتر نفت‌گاز‌(گازوئیل) واردات در روز انجام شده است. در مواجهه با این خبر طبعا باید سوال کرد کدام پالایشگاه‌ها تولید بنزین و نفت‌گاز خود را افزایش داده‌اند؟ طبق آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش، میانگین تولید روزانه گازوئیل در آذرماه سال جاری 126 میلیون لیتر بوده است که این میزان در 5 ماه نخست سال به صورت میانگین روزانه 111 میلیون لیتر بوده است. همچنین میانگین تولید روزانه بنزین در 5‌ماه نخست سال، 97 میلیون لیتر بوده است که این میزان در آذر ماه به صورت میانگین روزانه به 107 میلیون لیتر رسیده است. این افزایش تولید روزانه نفت‌گاز در پالایشگاه آبادان چیزی حدود 5 میلیون لیتر و در پالایشگاه اصفهان حدود 2 میلیون لیتر و در پالایشگاه امام‌خمینی‌ (ره) ‌شازند حدود 2 میلیون لیتر اعلام شده است. از سوی دیگر پالایشگاه‌های تبریز و تهران به ترتیب یک میلیون و 2 میلیون لیتر تولید گازوئیل خود را افزایش داده‌اند.
نهایتا پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با یک میلیون لیتر و پالایشگاه شیراز با 400 هزار لیتر در مقام‌های بعدی افزایش تولید بوده‌اند. افزایش تولید روزانه بنزین کشور نیز به ترتیب در پالایشگاه اصفهان 2 میلیون لیتر، در پالایشگاه امام‌خمینی‌(ره) شازند 3 میلیون لیتر و در پالایشگاه بندرعباس حدود 800 هزار لیتر بوده است. پالایشگاه‌های تبریز، تهران، ستاره خلیج‌فارس، شیراز و لاوان هرکدام نیز موفق به افزایش تولید بنزین شده‌اند. هرچند این را باید دستاورد بزرگی برای صنایع پالایشی و مردم کشورمان محسوب کرد، اما در ورای این خبر خوب باید جنبه تاریک این خبرها را نیز مد‌نظر قرار داد. این همه فشار به پالایشگاه‌های کشور موجب فرسودگی زودرس و استهلاک بیش‌ازپیش این صنعت شده که به تدریج عرصه را برای آسیب به این صنایع از طریق خستگی و تحلیل‌رفتن تاسیسات و تجهیزات این پالایشگاه‌ها فراهم می‌آورد. قطعا این پالایشگاه‌ها برای تحمل این همه فشار دارای توان محدودی هستند.
این در حالی است که با مضایق فراروی کشور در بحث سرمایه‌گذاری و تامین مالی صنایع نفت و گاز هرگونه تعمیرات و تجهیزات و بازسازی آنها مستلزم صرف منابع بسیار سنگین خواهد بود. این در حالی است که هیچ چشم‌اندازی برای کاهش این فشار وجود ندارد. اگر اکنون چنین فشاری به صنایع پالایشی کشور اعمال می‌شود قطعا در آستانه نوروز که کشور با تقاضای بیش از حد فرآورده مواجه می‌شود، باید حجم این فشار را مضاعف کرد و کار بیشتری از گرده این صنعت کشید. پالایشگاه‌های کشور در زمره‌ تاسیسات و دارایی‌های ملی کشورمان محسوب شده و متعلق به تمام مردم هستند. آیا مردم حاضر هستند که به همین راحتی چنین سرمایه‌های ارزشمندی را به ورطه نابودی و تحلیل بیندازند؟ در اینجا باید مجددا به اظهارنظر دقیق معاون وزیر نفت ارجاع دوباره‌ای داشت؛ آنجا که بر ضرورت متنوع‌سازی سبد سوخت تاکید و اشاره می‌کند ناترازی سوخت مایع با افزایش تولید حل نمی‌شود.
* کارشناس صنایع پایین‌دستی نفت