بزرگنمايي:

بازار آریا - علی نقوی * طی سال‌های اخیر، کمبود انرژی یکی از عوامل اثرگذار بر تصمیمات اقتصادی سرمایه‌گذاران بازارهای مالی و صاحبان صنایع بوده است. به دلیل یارانه‌‌‌ای بودن نرخ حامل‌‌‌های انرژی در کشور، توجه چندانی به ارزش انرژی نمی‌شود و نتیجه این سیاست را می‌توان در تولید محصولات انرژی‌بر بدون درنظر گرفتن هزینه تمام‌شده انرژی و آمایش سرزمینی و مقاومت سرسختانه در توسعه بازار انرژی دید.
صنایعی در گوشه و کنار کشور تاسیس شده که فاصله زیادی با منابع تامین‌کننده انرژی موردنیاز خود دارند. این مساله تامین انرژی را بسیار پرهزینه کرده است و الان لازم است هزینه‌‌‌های گزافی صرف تامین انرژی صنایع کنند. به‌عنوان مثال، در نقطه‌‌‌ای از کشور که به لحاظ اقتصادی توجیه نداشته، گاز را به مناطق بسیار گرم برده‌‌‌ایم؛ در حالی که می‌‌‌توانستیم به جای این هزینه با تاسیس یک نیروگاه گازی و برقی کردن همه فرآیندهای موردنیاز در آن منطقه، بهره‌وری انرژی را افزایش دهیم یا گلخانه‌ها را در برخی از مناطق شمالی که با کمبود گاز روبه‌رو هستیم توسعه داده‌ و پتروشیمی و فولاد را در مناطق کم‌آب ایجاد کرده‌ایم. حل مساله ناترازی صرفا با یک راهکار حل‌شدنی نیست و نیازمند برنامه منسجمی است که ابعاد مختلف ناترازی را به صورت هماهنگ پیگیری و برای حل آن اقدام کند. شاید تشکیل منظم جلسات شورای‌عالی انرژی بتواند اثر بهتری داشته باشد.
صنایع ما هم برای حل این مشکل راهکارهایی را در نظر گرفته‌اند. صنایع بزرگ به سرمایه‌گذاری و ساخت نیروگاه‌های حرارتی و خورشیدی روی آورده‌اند و در حال بررسی سرمایه‌گذاری در میادین گازی هستند. اما به نظر می‌رسد این موضوع برای صنایع کوچک و متوسط راهکار مناسبی نباشد. در حوزه برق نیز سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران متخصص حوزه برق در ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر و عرضه آن برای صنایع از طریق بورس انرژی مسیر کم‌هزینه‌تر و پایدارتری را برای صنایع کوچک و متوسط ایجاد می‌کند. این امر می‌تواند برای صنایع بزرگ هم کاربرد داشته باشد و به لحاظ اقتصادی هم به نظر می‌رسد مزیت بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم داشته باشد. در گذشته هزینه تمام‌شده تولید انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر زیاد بود؛ اما با اصلاح و توسعه تکنولوژی‌‌‌ها، اکنون این هزینه‌‌‌ها در دنیا روند کاهشی را طی می‌کنند و خوشبختانه در ایران نیز توانسته‌‌‌ایم بازار انرژی‌‌‌های سبز را تشکیل دهیم. در حوزه گاز سرمایه‌گذاری برای ذخیره‌سازی گاز، هزینه بالایی می‌طلبد و باید با تدبیر و تعمق بیشتری راجع به آن صحبت کرد.
اما به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در کاهش مصرف از طریق بهینه‌سازی و افزایش بهره‌وری راهکار کم‌هزینه‌تر و آسان‌تری برای صنایع کشور باشد. ما با شدت مصرف و تلفات بالایی در مصرف و انتقال برق و گاز روبه‌رو هستیم که در مقایسه با ساخت نیروگاه، می‌توان با بهینه‌سازی آن را کاهش داد و منافع حاصله را بهره‌برداری کرد. سمت و سوی حرکت صنایع ما باید به استفاده از تجهیزاتی با مصرف انرژی کمتر گرایش داشته باشد. در این زمینه ابزارهایی همچون گواهی صرفه‌جویی می‌‌‌تواند مسیر مناسبی را پیش‌روی سرمایه‌گذاران قرار دهد. این ابزار هم برای پروژه‌های کوچک‌مقیاس و هم برای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس (مانند تعویض بخاری‌ها، کولرهای آبی و کولرهای گازی) کاربرد دارد و حتی می‌توان از مشارکت مشترکان خانگی در آن بهره برد. پس باید هم صنایع، هم سیاستگذاران و هم متولیان امور موضوع بهینه‌سازی را به موازات افزایش تولید و حتی مهم‌تر از موضوع افزایش تولید در دستور کار خود قرار دهند و با کوتاه کردن فرآیندها و تسهیل امور اقتصاد صرفه‌جویی را رونق ببخشند.
در حال حاضر صنایع ما بر روی کاهش مصرف سرمایه‌گذاری کمتری می‌کنند؛ چرا که نسبت بین هزینه‌های انرژی‌شان و خرید تجهیزات کم‌مصرف از نظر اقتصادی، علامتی را برای توجیه‌پذیر شدن وسایل کم‌مصرف نمی‌دهد؛ اما با تداوم کمبودها و قطعی حامل‌های انرژی، صنایع ناگزیر به استفاده از ابزارهایی همچون گواهی صرفه‌جویی خواهند بود. متاسفانه مقررات فعلی بیشتر از سازوکارهای جریمه برای بازدارندگی مصرف استفاده می‌کند که این موضوع اثر چندانی بر روی کاهش مصرف نداشته و به نظر می‌رسد ابزارهای مشارکتی که منافع حاصل از صرفه‌جویی را در اختیار صرفه‌جو قرار داده و پاداش‌محور هستند موثرتر از سازوکارهای مبتنی بر جریمه باشند.
* مدیرعامل بورس انرژی ایران