بزرگنمايي:

بازار آریا - وزارت نفت دولت چهاردهم از زمان شروع به کار با چالش‌های ریز و درشت زیادی روبرو بوده است، ناترازی انرژی و تأمین سوخت یکی از این چالش‌هاست که وزارت نفت در مدت کوتاه با انجام اقدام‌های راهبردی از جمله افزایش تولید، گام‌های بلندی در این زمینه برداشته است.

به گزارش خبرنگار شانا، وقتی از تأمین سوخت سخن به میان می‌آید ذهن‌ها ناخودآگاه به درستی به سمت وزارت نفت می‌چرخد، وظیفه اصلی وزارت نفت انجام اقدام‌های لازم برای استخراج و تولید نفت‌خام، گازخام و فرآورش و پالایش آنها با هدف تولید فرآورده‌های نفتی و گاز مورد نیاز است؛ بخشی از این محصولات صادر و بخشی دیگر هم در بخش‌های مختلف داخلی مصرف می‌شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف، نیروگاه‌های حرارتی هستند که افزون بر گاز طبیعی، از نفت‌کوره و نفت‌گاز هم بر اساس نیاز باید استفاده کنند.سبد سوخت نیروگاه‌های حرارتی از سوخت گاز طبیعی، نفت‌گاز و نفت‌کوره تشکیل شده است.
وقتی مصرف گاز خانگی به دلیل برودت هوا افزایش می‌یابد، گاز کمتری برای سایر بخش‌ها در دسترس قرار می‌گیرد و مؤلفه‌های سبد سوخت نیروگاهی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که سوخت مایع بیشتری مصرف شود. به همین دلیل باید ذخایر نفت‌گاز و نفت‌کوره نیروگاهی همواره در یک سطح پایدار و متناسب با مقدار مصرف قرار داشته باشد تا بتوان در اینگونه مواقع، از این ذخایر استفاده کرد، خوشبختانه سطح ذخایر نفت‌کوره، مطلوب است.
اما نفت‌گاز ، بر حسب تجربه‌های پیشین در نیروگاه‌ها، در چنین روزهایی سطح ذخایر باید بیش از 3 میلیارد و 200 میلیون لیتر باشد تا نیروگاه‌ها بتوانند در فصل سرد به‌صورت مطمئن و قابل اتکا از آن استفاده کنند؛ اما از ابتدای امسال، سطح این ذخایر در وضعیت مطلوبی نبوده (حدود 290 میلیون لیتر) که نسبت به ابتدای سال 1402 حدود 825 میلیون لیتر پایین‌تر و با سطح پایدار (حدود 3 میلیارد لیتر) فاصله زیادی داشته است.
عدم اجرای مصوبات بالادستی
با توجه به سطح پایین ذخایر نفت‌گاز نیروگاهی، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی (شعام) در اوایل مرداد امسال در ابلاغیه‌ای نیروگاه‌ها را به مصرف نفت‌کوره به مقدار 40 میلیون لیتر در روز از 10 مرداد به بعد مکلف می‌کند، به عبارت دیگر در تابستان هم شرایط تحویل گاز به گونه‌ای بوده است که حتما باید نفت‌کوره استفاده می‌شده است. اهداف این ابلاغیه، تنظیم سبد سوخت نیروگاهی در راستای افزایش سطح ذخایر نفت‌گاز و رساندن آن به حدی مطلوب و پایدار پیش از شروع فصل سرد بوده است.
در واقع، به هر اندازه‌ای که نفت‌کوره در نیروگاه‌های بخاری مصرف شود، گاز کمتری تحویل این نیروگاه‌ها می‌شود و این گاز در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به‌عنوان جایگزین نفت‌گاز مصرف می‌شود و بدین ترتیب با مصرف کمتر نفت‌گاز در سبد سوخت نیروگاهی، سطح ذخایر آن در نیروگاه‌ها افزایش پیدا می‌کند، این مصوبه اما در نیروگاه‌ها اجرایی نشد و به طور متوسط از 10 مرداد تا پایان آبان روزانه حدود 22 میلیون لیتر در روز نفت‌کوره در نیروگاه‌ها مصرف شده است.
اجرایی نکردن مصوبات بالادستی سبب شد موجودی ذخایر نفت‌گاز در آغاز دولت چهاردهم به شدت کاهش یابد، اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با 3 میلیارد و 100 میلیون لیتر بود، اگر نفت‌کوره مطابق مصوبات بالادستی از ابتدای مهر تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با 2 میلیارد و 177 میلیون لیتر بود و اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات از ابتدای آبان‌ تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با یک میلیارد و 600 میلیون لیتر بود.
چوب حراج به نفت‌گاز
این اما تمام ماجرا نیست؛ با وجود سطح پایین ذخایر نفت‌گاز، این سوخت در بورس عرضه شد؛ حدود 129 میلیون لیتر نفت‌گاز پالایشگاه آبادان در فرآیند عرضه در رینگ صادراتی بورس انرژی در ماه‌های تیر و مرداد امسال (1403) صادر شده که این موضوع نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر کاهش سطح ذخایر نفت‌گاز در انبارهای شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بوده‌ است.
موجودی ذخایر مفید نفت‌گاز با در نظر گرفتن موارد بیان شده، در 31 مرداد 1403 برابر با یک میلیارد و 810 میلیون لیتر بوده که در مقایسه با 3 میلیارد و 175 میلیون لیتر زمان مشابه پارسال (1402)، بیش از یک میلیارد و 365 میلیون لیتر معادل 43 درصد پایین‌تر بوده ‌است.
کم کاری در تعمیرات
در 5 ماه نخست امسال (1403)، بر خلاف رویه متعارف در سال‌های قبل، بخش عمده‌ای از تعمیرات پالایشگاه‌های گازی و نفتی کشور که می‌بایست طبق برنامه انجام می‌شد، انجام نشده و به ماه‌های شهریور، مهر و آبان موکول شده بود که این موضوع نه تنها تولید گاز و فرآورده‌ها نفتی کشور را در آستانه ورود به فصل سرد سال تحت تأثیر قرار داده، بلکه قابلیت اطمینان شبکه گازرسانی کشور را نیز به حداقل رسانده که با تلاش کارکنان وزارت نفت، این چالش جدی برطرف شد.
مدیریت نکردن صادرات
صادرات گاز و قراردادهای موجود دیگر چالش وزارت نفت دولت چهاردهم برای حل مشکل تأمین سوخت زمستانی بوده است. صادرات گاز به ترکیه در تابستان پارسال از 27 خرداد تا 28 مهر برای مدت چهار ماه به دلیل مشکل دریافت از طرف کشور ترکیه متوقف شده بود که این موضوع منجر به کاهش 3.6 میلیارد متر مکعبی (30 میلیون متر مکعبی در روز) صادرات گاز نسبت به قرارداد شد. این مقدار از گاز مازاد در سال گذشته در اختیار سایر بخش‌ها و به‌ویژه نیروگاه‌ها قرار گرفته و انتظارات برای تحویل گاز را افزایش داده است.
همچنین با توجه به اینکه از دی پارسال (1402) تا پایان مرداد 1403، تمامی ظرفیت قراردادی با ترکیه استفاده شده بود، در طول 3 ماه گذشته امکان کاهش صادرات گاز به ترکیه وجود نداشت، عدد صادرات هم باید مطابق با قرارداد فیمابین انجام می‌شد. این در حالی است که از دی پارسال (1402) تا پایان مرداد (1403)، در مواقعی که با کمبود گاز مواجه بوده‌ایم، محدودیت روی صادرات گاز به ترکیه به راحتی اعمال شده بود.
افزایش تعهد صادرات گاز به عراق
از طرفی در اسفند پارسال، قرارداد جدید صادرات گاز به کشور عراق با احجام بالاتر از قرارداد قبلی منعقد شده، از این رو در سال 1403 بر مبنای قرارداد جدید می‌بایست گاز بیشتری تحویل کشور عراق شود و در صورت عمل نکردن به تعهدات در قرارداد جدید، ایران متحمل به جرایم قراردادی می‌شد، این موضوعی است که در قرارداد قبلی اعمال جریمه وجود نداشته است.
با این اوصاف و به طور خلاصه، وزارت نفت دولت چهاردهم در سال 1403 و به خصوص در طول ماه‌های گذشته می‌بایست گاز بیشتری را نسبت به پارسال به صادرات اختصاص می‌داد و این موضوع سبب شده است که گاز در دسترس برای سایر بخش‌ها کمتر باشد.
موضوع مهم دیگر، روند رشد مصرف سوخت به دلیل سرمای زودرس و افزایش مشترکان جدید بوده است، به‌عنوان مثال در بخش خانگی، شاهد افزایش مصرف گاز به مقدار 30 درصد در آبان و 20 درصد در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال بوده‌ایم که این موضوع هم به نوبه خود منجر به تشدید شرایط ناترازی ایجاد محدودیت در تأمین گاز کشور شده است.
تدابیر وزارت نفت
وزارت نفت دولت چهاردهم با وجود تمام این چالش‌ها در تأمین امنیت انرژی در طول چند ماه گذشته در عمل به وظایف خود از جمله تولید نفت‌ خام، گاز خام، فرآورده‌های نفتی و همچنین انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها، عملکرد قابل توجهی داشته است، به‌نحوی که ظرفیت روزانه تولید نفت خام کشور که در 31 مرداد امسال برابر با 3 میلیون و 560 هزار بشکه بوده در ابتدای آذر به 3 میلیون و 620 هزار بشکه در روز رسیده که بیانگر افزایش روزانه 60 هزار بشکه‌ای بوده است.
در تولید گاز خام، با وجود آنکه تعمیرات معوق پالایشگاه‌ها و سکوهای گازی می‌بایست در 5 ماه نخست امسال انجام می‌شد، اما پس از استقرار وزارت نفت دولت چهاردهم، با انجام برنامه‌ریزی مجدد و شناسایی گلوگاه‌های تولید، اقداماتی از جمله کوتاه کردن زمان تعمیرات و افزایش تولید برخی چاه‌ها با انجام اقدامات اصلاحی در دستور کار قرار گرفت و تولید گاز خام به مقدار 30 میلیون متر مکعب در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته است، به طوری که اکنون مقدار تحویل گاز به شبکه سراسری به حدی رسیده که شبکه توان دریافت گاز بیشتری را ندارد.
همچنین با انجام اصلاحات فرآیندی، افزایش خوراک پالایشگاه‌ها و بهره‌برداری از طرح‌های ایزومریزاسیون پالایشگاه شیراز و هیدروکراکر پالایشگاه آبادان، میانگین تولید بنزین و نفت‌گاز کشور در آذر به ترتیب به 108 و 125 میلیون لیتر در روز رسیده که هرکدام به ترتیب 11 و 12 میلیون لیتر در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته که این موضوع نیاز به واردات این فرآورده‌ها را تا حد زیادی کاهش داده است.
سنگ‌تمام در تحویل سوخت مایع
در زمینه تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها نیز با تمهیداتی چون اعمال کارمزد تشویقی به ناوگان حمل جاده‌ای و ریلی، افزایش قابل توجه ظرفیت ناوگان فعال شبکه توزیع سوخت مایع کشور، بهره‌برداری از خطوط لوله انتقال فرآورده به چهار نیروگاه و بهره‌برداری از فاز نخست خط لوله بندرعباس - رفسنجان، متوسط تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها در ماه‌های آبان و آذر برابر با 46 میلیون لیتر در روز بوده که در مقایسه مدت مشابه پارسال، 20 میلیون لیتر در روز معادل 78 درصد افزایش یافته است.
میانگین مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده در سال جاری با توجه به برودت هوا در ماه‌های آبان و آذر و افزایش مشترکین جهش قابل توجهی داشته، بطوری‌که در آبان به میزان 96 میلیون متر مکعب در روز و در آذر 73 میلیون متر مکعب در روز بیشتر از مدت مشابه پارسال بوده است. در روزهای اخیر نیز مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده به حدود 670 میلیون متر مکعب در روز رسیده است، این در حالی است که در مصوبه شعام، میانگین مصرف روزانه گاز این بخش در آذر برابر با 468 میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده است.
افزایش میانگین گاز تحویلی
با وجود افزایش روزانه بیش از 23 میلیون متر مکعبی میانگین تحویل گاز سبک به شبکه سراسری در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال، جهش مصرف گاز در بخش خانگی، گاز در دسترس برای تحویل به سایر بخش‌ها را با محدودیت مواجه کرده است که این محدودیت می‌بایست با همکاری تمامی دستگاه‌ها و از طریق روش‌هایی از جمله صرفه‌جویی و استفاده از سوخت مایع جبران شود.
تأمین پایدار سوخت کشور نیازمند تعامل و همکاری دستگاه‌های مختلفی است که تکالیف آن‌ها در ابلاغیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به تفکیک ذکر شده و وزارت نفت یکی از این دستگاه‌ها ‌بوده که به تمامی تکالیف خود در زمینه تأمین سوخت کشور عمل کرده است.