بزرگنمايي:

بازار آریا - جواد حیدریان، در گزارشی با مشورت محمد درویش - کنشگر محیط ‌زیست و رئیس کمیته محیط ‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو- به واکاوی ارزش اقتصادی خاک پرداخته است.
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد؛ یک دهه پیش پژوهشگران متوجه شدند که از سال 1980 زمین دیگر توان رقابت با مصرف منابع را ندارد و دولت‌ها و کشورها عملاً به طبیعت بدهکار هستند.
از آن زمان حواس بشر به این مقوله‌ها جلب شد که آب، خاک، هوا اهمیت دارد و ارزش اقتصادی تنوع زیستی و ارزش تالاب‌ها و جنگل‌ها بسیار فراتر از تصور ماست.
در حقیقت بعد از این پژوهش‌ها، دولت‌ها متوجه شدند که باید سیستم رفتاری خود را تغییر دهند و به همین خاطر به سمت اجرای اندیشه توسعه پایدار رفتند و آن را ضمیمه پیوست رشد اقتصاد و فرآیندهای توسعه کردند.
اقتصاددانان به کالاهایی که ارزش زیادی دارند اما به چشم نمی‌آیند، کالای نامشهود می‌گویند. ارزش‌گذاری کالاها و خدمات نامشهود در محیط زیست به دلایل متعددی اهمیت پیدا کرده است. این دلایل می‌تواند شامل آگاهی‌بخشی و جلب توجه عمومی و سیاست‌گذاران باشد.
بسیاری از خدمات نامشهود طبیعت، مانند تصفیه آب از طریق تالاب‌ها، ذخیره‌سازی کربن در جنگل‌ها یا گرده‌افشانی زنبورها، به‌طور معمول نادیده گرفته می‌شوند زیرا ارزش مالی مشخصی برای آنها تعیین نشده است.
سیاست‌گذاران و مدیران برای تصمیم‌گیری در مورد استفاده از منابع طبیعی نیاز به اطلاعات دقیق دارند. ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات محیط زیستی به آنها کمک می‌کند تا هزینه‌ها و منافع تصمیمات مختلف را بهتر درک کنند و اولویت‌بندی کنند. 
در سال‌های اخیر، مفهوم ارزش‌گذاری کالاها و خدمات ناملموس و نامشهود محیط ‌زیستی به یکی از موضوعات مهم در تحلیل‌های اقتصادی و زیست‌محیطی تبدیل شده است. بسیاری از اکوسیستم‌ها در ایران، از جمله جنگل‌های هیرکانی، طبیعت زاگرس، تالاب‌ها و بیابان‌ها، به دلیل تخریب و بهره‌برداری غیرپایدار در معرض خطر هستند. 
کیفیت خاک یک عامل مهم در بهره‌وری کشاورزی است. همچنین انعطاف‌پذیری مزرعه و کیفیت محیط زیست ربط مستقیم به کیفیت خاک دارد. با این حال، مدیریت پایدار خاک در الگوهای اقتصادی مد نظر قرار نگرفته است. 
متخصصان خاک و پژوهشگاه‌های خاک‌شناسی و محیط ‌زیست راه‌هایی برای ارزش‌گذاری خدمات خاک پیدا کرده‌اند. مثلاً آیا مردم به خاطر خاک‌شان سالم‌ترند؟ بنابراین می‌توان شاخص سلامت را برای ارزش‌گذاری خاک بدون توجه به ابعاد مالی آن در نظر گرفت. 
به گفته محمد درویش، هر تن خاک به طور متوسط از منظر کانی‌های فلزی که در آن است 28 دلار ارزش دارد. اما انواع خاک‌ها فقط به خاطر کانی‌های فلزی ارزش ندارند. بلکه به خاطر ارزش‌های آلی و مواد مرتبط با حاصلخیزی نیز واجد اهمیت‌اند.
فرآیند تولید خاک بسیار زمان‌بر است به‌طور متوسط در کره زمین هر سانتیمتر خاک 400 سال زمان می‌برد تا شکل بگیرد. هر چقدر که یک منطقه‌ خشک‌تر و رطوبت آن کمتر باشد، فرآیند خاک‌سازی در آن طولانی‌تر است به طوری که تولید هر سانتیمتر خاک در ایران 800 سال زمان می‌برد. 
ماده 59 قانون برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه ایران، دولت را موظف به ارزش‌گذاری اقتصادی مواهب طبیعی کرده که یکی از این موارد خاک است. اما ما متاسفانه این ماده را اجرا نکردیم و عملاً مغفول ماند. 
در ایران دست‌کم 18 میلیون هکتار خاک داریم که ارزش اقتصادی بالایی دارد و می‌تواند برای کشاورزی استفاده شود. علاوه بر این 18 میلیون هکتار، 12 میلیون هکتار جنگل در هیرکانی، ارسباران، توران و زاگرس و در حاشیه بختگان و سواحل خلیج فارس و دریای عمان (مانگروها و حراها) داریم که خاک‌های حاصلخیز ایران هستند.
این خاک‌ها بسیار ارزشمند است اما به خوبی حفاظت نمی‌شود. جنگل‌های هیرکانی ارزش اکولوژیک بسیار بالایی دارد. طوری که حتی خاک کشور ما قاچاق می‌شود و در جهان از خاک ایران و جنگل‌های هیرکانی به عنوان خاک گلخانه استفاده می‌کنند.
منبع: تجارت فردا، شماره 572