بازار آریا - دکتر امین شجاعی / پژوهشگر اقتصادی
وضعیت کنونی: بزرگی دولت در ایران
اقتصاد ایران در دهه‌‌‌های گذشته با معضلات ناشی از بزرگی بدنه دولت مواجه بوده است. طبق آمار رسمی، در سال 1402 بیش از 3,500‌هزار میلیارد تومان صرف هزینه‌‌‌های جاری دولت شده که 75‌درصد از این مبلغ به پرداخت حقوق کارمندان دولتی اختصاص دارد.
این در حالی است که تعداد کارکنان دولتی در ایران به 4میلیون نفر می‌‌‌رسد؛ رقمی بسیار بالاتر از کشورهای مشابه مانند ترکیه که تنها 2.5میلیون کارمند دولتی دارد. این ساختار ناکارآمد، نه‌‌‌تنها باعث افزایش بار مالی بر بودجه عمومی می‌شود، بلکه توانایی دولت برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های عمرانی و زیرساختی را کاهش داده است. در شرکت‌های دولتی نیز وضعیت مشابهی مشاهده می‌شود. طبق گزارش‌‌‌ها، از بین بیش از 500شرکت دولتی، نزدیک به 70‌درصد زیان‌‌‌ده هستند. این شرکت‌ها سالانه بیش از 150‌هزار میلیارد تومان زیان عملیاتی به اقتصاد تحمیل می‌کنند، در حالی که خصوصی‌‌‌سازی این شرکت‌ها می‌‌‌تواند هزینه‌‌‌ها را کاهش و بهره‌‌‌وری را افزایش دهد.

اثرات مثبت کوچک کردن بدنه دولت
کوچک کردن بدنه دولت می‌‌‌تواند تاثیرات مثبتی بر بخش‌‌‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی داشته باشد. نخست، کاهش هزینه‌‌‌های جاری دولت به آزادسازی منابع برای سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلیدی در زیرساخت‌‌‌ها و توسعه صنعتی کمک می‌کند. تجربه کشورهای مختلف، از جمله ترکیه و آرژانتین، نشان داده که خصوصی‌‌‌سازی و کاهش تصدی‌‌‌گری دولتی، زمینه را برای رشد بخش خصوصی و اشتغال‌زایی فراهم می‌کند. برای مثال، خاویر میلی، رئیس‌‌‌جمهور آرژانتین، با خصوصی‌‌‌سازی هدفمند، هزینه‌‌‌های دولت را در بخش‌‌‌هایی مانند انرژی و حمل‌‌‌ونقل بیش از 30‌درصد کاهش داد.
علاوه بر این، کوچک کردن بدنه دولت می‌‌‌تواند نقش مهمی در کاهش فساد اداری ایفا کند. گزارش‌‌‌های سازمان شفافیت بین‌الملل نشان می‌دهد که کشورهای با دولت‌‌‌های کوچک‌تر، در شاخص‌‌‌های شفافیت عملکرد بهتری دارند. کاهش تعداد نهادهای موازی و تقلیل مداخلات دولتی می‌‌‌تواند شفافیت مالی را افزایش داده و فساد را محدود کند.
اولویت‌‌‌ها برای کوچک‌‌‌سازی: کدام بخش‌‌‌ها؟
یکی از حوزه‌‌‌های مهمی که نیاز به اصلاح و کوچک‌‌‌سازی دارد، شرکت‌های دولتی زیان‌‌‌ده است. خصوصی‌‌‌سازی این شرکت‌ها، به‌‌‌ویژه در بخش انرژی و حمل‌‌‌ونقل، می‌‌‌تواند بار مالی دولت را کاهش داده و بهره‌‌‌وری را افزایش دهد. برای مثال، واگذاری 20‌درصد از بیمارستان‌‌‌های دولتی به بخش خصوصی، مطابق گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، می‌‌‌تواند 15‌هزار میلیارد تومان از هزینه‌‌‌های دولت بکاهد، بدون کاهش کیفیت خدمات درمانی. همچنین، کاهش تعداد وزارتخانه‌‌‌ها و ادغام نهادهای موازی می‌‌‌تواند تاثیر چشمگیری بر کاهش هزینه‌‌‌های اجرایی داشته باشد.
در ایران، وجود بیش از 18وزارتخانه و سازمان‌های وابسته، وظایف موازی و ناکارآمدی را افزایش داده است. ادغام وزارتخانه‌‌‌های مرتبط، با مطالعات کارشناسی‌شده، می‌‌‌تواند تا 10‌درصد از هزینه‌‌‌های عملیاتی این نهادها را کاهش دهد.
درس‌‌‌هایی از آرژانتین و آمریکا: راهنمای اصلاحات اقتصادی ایران
تجربه آرژانتین؛ اصلاحات ساختاری در دولت خاویر میلی
خاویر میلی، رئیس‌‌‌جمهور آرژانتین، با اجرای اصلاحات اقتصادی گسترده، توانست تغییرات قابل‌‌‌توجهی در اقتصاد کشور ایجاد کند. او با کاهش تعداد وزارتخانه‌‌‌ها از 21وزارتخانه به 14وزارتخانه، ساختار دولت را ساده‌‌‌تر کرد و با خصوصی‌‌‌سازی شرکت‌های زیان‌‌‌ده، بهره‌‌‌وری را افزایش داد. این اقدامات به کاهش هزینه‌‌‌های دولتی و بهبود شاخص‌‌‌های اقتصادی شد. به‌‌‌عنوان مثال، نرخ تورم ماهانه از 25درصد به 2٫7درصد کاهش یافت و نرخ تورم سالانه برای نخستین بار در نزدیک به یک‌سال، به زیر 200درصد و رقم 193درصد رسید.
تجربه آمریکا: سیاست‌‌‌های دونالد ترامپ در کوچک‌‌‌سازی دولت
دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور سابق آمریکا، در دوره اول ریاست‌جمهوری خود تلاش‌‌‌هایی را برای کاهش اندازه دولت و افزایش کارآمدی آن انجام داد. او با معرفی برنامه کاهش تعداد کارکنان فدرال و تمرکز بر خصوصی‌‌‌سازی خدمات دولتی، سیاست‌‌‌هایی را برای کاهش هزینه‌‌‌ها اجرا کرد.
ترامپ همچنین در کمپین‌‌‌های انتخاباتی 2024، وعده داده که با استفاده از فناوری‌‌‌های نوین و بهره‌‌‌گیری از توانمندی‌‌‌های بخش خصوصی، هزینه‌‌‌های دولت را تا 2تریلیون دلار کاهش دهد. یکی از اهداف کلیدی او، کاهش بوروکراسی در حوزه‌‌‌های بهداشت و درمان، انرژی و حمل‌‌‌ونقل است. در همین راستا، ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا و اسپیس‌‌‌ایکس که ترامپ او را به‌‌‌عنوان مشاور اصلی در حوزه بهره‌‌‌وری دولت معرفی کرد، تاکید کرده است که با استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌‌‌های نوآورانه، می‌‌‌توان بسیاری از فرآیندهای دولتی را ساده‌‌‌تر و میلیاردها دلار در هزینه‌‌‌های عمومی صرفه‌‌‌جویی کرد.
جمع‌‌‌بندی: مسیری به سوی تحول اقتصادی
کوچک کردن بدنه دولت، اگرچه چالشی بزرگ برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود، اما ضرورتی اجتناب‌‌‌ناپذیر برای رسیدن به توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است.
تجربه‌‌‌های موفق آرژانتین و برنامه‌‌‌های مطرح‌‌‌شده توسط ترامپ در آمریکا، نشان می‌دهد که کوچک کردن دولت، با وجود چالش‌‌‌ها، می‌‌‌تواند به کاهش هزینه‌‌‌های دولتی، بهبود شفافیت و افزایش کارآمدی منجر شود. اکنون زمان آن است که ایران نیز با بهره‌‌‌گیری از این تجربیات، برنامه‌‌‌های خود را برای اصلاح ساختار دولت آغاز کرده و به سمت آینده‌‌‌ای روشن‌‌‌تر حرکت کند.