بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای اقتصاد -مینا علیزاده : در حالی که مدت‌ها است خبر جدیدی از اینترنت ماهواره‌ای در ایران به گوش نمی‌رسد، ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، هفته گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت اعلام کرد ضمن استقبال دولت از فناوری‌های جدید، همچنان بحث حقوق سرزمینی برای استفاده از استارلینک در ایران مطرح است؛ مساله‌ای که بر اساس اظهارات یک کارشناس حوزه اینترنت، پیگیری آن در مراجع بین‌المللی هنوز هم از سوی وزارت ارتباطات ادامه دارد. این اظهارات همچنین نشان می‌دهد وزیر ارتباطات دولت چهاردهم در خصوص اینترنت ماهواره‌ای موضعی شبیه به دولت سیزدهم دارد، در حالی که اکنون اکثر کشورها از ورود چنین سرویسی استقبال می‌کنند. با این همه نباید فراموش کرد که بحث اینترنت ماهواره‌ای در ایران درست از زمانی داغ شد که فیلترینگ شدت گرفت و کاربران برای دسترسی بدون محدودیت به اینترنت مشتاق استفاده از استارلینک شدند.
شکایت بی‌اثر از استارلینک
در حالی که طی سال‌های گذشته فناوری‌ اینترنت ماهواره‌ای نویدبخش دسترسی نامحدود و آزاد به اینترنت در سراسر جهان بوده‌اند، همچنان موضوع حقوق سرزمینی برای بعضی کشورها دغدغه مهمی است؛ موضوعی که ستار هاشمی، وزیر ارتباطات نیز به‌تازگی در حاشیه هیات دولت به آن اشاره کرد. هاشمی در این باره اظهار کرد با وجود اینکه دولت از فناوری‌های جدید استقبال می‌کند، اما قواعد پذیرفته شده‌ای در عرصه بین‌الملل وجود دارند که باید مد نظر قرار بگیرند و بحث حقوق سرزمینی در تمام مجامع بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است. در همین راستا دولت سیزدهم در اواخر سال 1402 شکایتی را از شرکت اسپیس ایکس در اتحادیه‌ بین‌المللی مخابرات به ثبت رساند؛ شکایتی که هنوز راه به جایی نبرده است.
مدتی قبل یکی از کارشناسان این حوزه هم در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس به شکایت وزارت ارتباطات از اسپیس‌ایکس اشاره کرد و در عمل این اقدام را بی‌اثر خواند. او در این زمینه نوشت که وزارت ارتباطات خواهان آن است که فعالیت تمامی تجهیزات استارلینک نصب شده در ایران متوقف شود؛ درخواستی که به نظر می‌رسد ایالات متحده آمریکا - به عنوان کشور مبدا استارلینک- توافقی در خصوص آن ندارد. ایالات متحده در بخشی از نامه 30 آبان امسال در پاسخ به اینکه درخواست ایران ممکن نیست، به قطعنامه‌ 22 اشاره کرده و گفته است: «ممکن است دیش‌هایی در کشور مجاز خریداری و به کشور غیرمجازی برده شوند. اما این مساله به این معنی نیست که استارلینک باید میلیون‌ها دیش مجاز خریداری‌شده را ردگیری کند تا تجهیزات استارلینک غیرمجاز پیدا شوند. چنین درخواستی نه منطقی است و نه عملی.»
فعالان این حوزه نیز معتقدند حتی در صورت محکومیت ایالات متحده آمریکا، همچنان نمی‌توان در این باره پیگیری حقوقی موثری انجام داد. حامد بیدی، کنشگر حوزه اینترنت درباره شکایت وزارت ارتباطات از ITU به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «حدود حکمرانی اینترنت برای اعضای این سازمان به رسمیت شناخته شده است و شکایت ایران نیز بر همین اساس صورت گرفته است، اما زمانی که مناسبات بین‌المللی بر مساله حکمرانی قرار دارد و حتی برخی از پیمان‌های بین‌المللی نیز زیر پا گذاشته می‌شوند، احتمالا این شکایت نیز نادیده گرفته می‌شود و چیزی نیست که بتوان چندان روی آن حساب کرد تا پیگیری‌های حقوقی به‌طور قطعی به نتیجه برسد.» یک کارشناس دیگر نیز در این باره معتقد است که حتی اگر استارلینک در این باره محکوم شود، به نظر نمی‌رسد بتوان در این باره اقدامی انجام داد. سعید سوزنگر در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «تا زمانی که آمریکا نخواهد، ITU نمی‌تواند قدم بزرگی بردارد؛ به‌ویژه حالا که ترامپ و ایلان ماسک نیز روی کار آمده‌اند کار سخت‌تر شده است.»
در حالی وزارت ارتباطات دولت سیزدهم فعالیت استارلینک در ایران را غیرمجاز خواند و خواستار توقف آن شد که همزمان برای دستیابی به اینترنت ماهواره‌ای با تاکید بر رعایت قوانین سرزمینی توافقاتی با برخی از کشورهای دیگر داشته است. در این راستا، وزارت ارتباطات دولت سیزدهم در آذر ماه سال گذشته از توافق همکاری با شرکت یاه‌ست (Yahsat) و ارائه مجوز به یاه‌کلیک، به عنوان زیرمجموعه آن، برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای خبر داد. بر این اساس قرار بود یاه‌کلیک با پذیرش قواعد سرزمینی مصوب کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات کشور و پس از طی روال قانونی، پروانه فعالیت در ایران را دریافت کند؛ اما این موضوع از همان زمان مسکوت مانده و در دولت چهاردهم نیز خبر جدیدی از آن منتشر نشده است. هر چند در همان زمان نیز کارشناسان معتقد بودند که هزینه تجهیزات و حق اشتراک سرویس‌های شرکت یاه‌کلیک بسیار بالا است و از آنجا که هدف اینترنت ماهواره‌ای بیشتر استفاده در مناطق محروم است، بنابراین در عمل نمی‌تواند جایگزین اینترنت مصرفی روزانه مردم شود. در همین راستا خبرنگار «دنیای اقتصاد» برای اطلاع از موضع رسمی دولت چهاردهم در خصوص ورود اینترنت ماهواره‌ای به کشور و شکایت از استارلینک، بیش از دو هفته منتظر پاسخ سازمان تنظیم مقررات ماند؛ اما در نهایت این سازمان اعلام کرد که در حال حاضر ترجیح می‌دهد اظهارنظری در این زمینه نداشته باشد.
البته در این بین کارشناسانی نیز وجود دارند که معتقدند مساله اصلی اینترنت در ایران مربوط به ورود استارلینک و اینترنت ماهواره‌ای نیست، بلکه فیلترینگ است که آسیب‌‌های متعددی به همراه داشته و به نارضایتی کاربران از دسترسی آزاد به اینترنت دامن زده است؛ این مساله همچنین طی سال‌های گذشته باعث شده است تا تمایل بیشتری برای دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای وجود داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هم‌اکنون نیز کاربرانی در ایران در حال استفاده از استارلینک هستند و در صورت تداوم محدودیت‌های اینترنتی انتظار می‌رود که این تعداد در آینده افزایش داشته باشد. حامد بیدی، کنشگر اینترنت آزاد، در خصوص استفاده از استارلینک در ایران به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «آمار رسمی در این باره وجود ندارد، اما از شواهد پیدا است که برخی افراد در ایران خرید و فروش تجهیزات را انجام می‌دهند و از این سرویس استفاده می‌شود. در این باره باید این نکته را در نظر داشت که رشد فناوری‌های جدید ابتدا به کندی پیش می‌روند و به مرور که قیمت آنها تعدیل می‌شود، فراگیر می‌شوند.» بیدی بحث محوری اینترنت در ایران را تنها مربوط به فیلترینگ می‌داند و در این باره نیز بیان می‌کند: «دلیل مطرح شدن استارلینک به عنوان یک اینترنت بدون محدودیت نیز به دلیل وجود فیلترینگ است. کاربران می‌خواهند توانایی آن را داشته باشند تا به اینترنت آزاد دسترسی پیدا کنند. مساله مردم تکنولوژی دسترسی به اینترنت نیست، بلکه اکنون مساله مردم فیلترینگ و سانسوری است که روی اینترنت اعمال می‌شود. به نظر می‌رسد با همه این اقدامات تکنولوژی‌هایی مانند استارلینک در طول سه تا پنج سال آینده فراگیر می‌شوند؛ البته این در حالی است که تا همان پنج سال آینده نیز اکثر مردم به دلیل وجود مواردی مانند هزینه‌های دلاری و مساله تحریم‌های بین‌المللی چالش‌هایی برای دسترسی به این سرویس‌ها دارند. اما باید مطمئن بود که با وجود تکنولوژی‌های جدیدی مانند استارلینک، دیگر محدودیت‌های اینترنت در ایران کارآیی نخواهد داشت.»
سعید سوزنگر نیز بهترین حالت را این می‌داند که دولت دسترسی به اینترنت آزاد را برقرار کند. او معتقد است در غیر این صورت به مرور زمان بازار را از دست خواهد داد. سوزنگر در ادامه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اگر دولت با این روند پیش برود، بسیاری از اپراتورهای ملی از دسترس خارج می‌شوند؛ بنابراین بهتر است از زبان دیپلماسی کمک بگیرد و ارتباط خود را با جهان اصلاح کند. زمانی که مردم با یک هزینه معقول روی گوشی موبایل از اینترنت آزاد برخوردار شوند، دیگر تمایلی به استفاده از اپراتورهای داخلی نخواهند داشت.»
با وجود اینکه مساله نظارت بر اینترنت در ایران مربوط به امروز و دیروز نیست، اما فیلترینگ از سال 1401 تشدید شده و چهره‌ای جدید‌ از خود نشان داده است. با این حال دولت چهاردهم از زمان روی کار آمدن، وعده رفع فیلترینگ را داده است و در ادامه وزیر ارتباطات و شخص رئیس‌جمهور بارها تاکید کرده‌اند که پیگیر موضوع برداشتن محدودیت‌های اینترنتی هستند. ستار هاشمی، وزیر ارتباطات نیز هفته گذشته درباره تصمیم دولت برای توقف فیلترینگ اظهار کرد که موضوع رفع فیلترینگ در شورای سران مطرح شد و بعد از بحث‌های جدی متناسب با تصمیم رئیس‌جمهور، طرح مذکور به مرکز ملی فضای مجازی ارجاع شد تا از زوایای مختلف به فضای مجازی نگریسته شود.