بزرگنمايي:

بازار آریا - به گزارش «شانا» زنجیره تامین بنزین و گازوئیل در ایران به‌صورت کلی شامل چهار بخش است که تولید نفت در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق 13 شرکت زیرمجموعه) و بخش پالایش و خرده‌‌‌‌‌فروشی در اختیار شرکت‌های خصوصی (یا شبه‌‌‌‌‌دولتی) و بخش انتقال در اختیار شرکت ملی پالایش‌‌‌‌‌وپخش است. تحلیل حاضر با هدف شفاف‌سازی هزینه تمام‌‌‌‌‌شده تامین یک لیتر بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده‌های نفتی و براساس تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌های فعال در زنجیره فرآورده‌های نفتی در بازه 1398 تا 1402 انجام شده‌است. همچنین هزینه‌ها در هر بخش به «سرمایه‌‌‌‌‌ای» و «جاری» تفکیک شده‌است.
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدی زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران، نشان می‌دهد این شرکت‌ها در سال‌1402 معادل 3.7میلیون بشکه در روز تولید نفت و میعانات گازی داشته‌اند که افزایش 500‌هزار بشکه‌‌‌‌‌ای (معادل 15درصد) نسبت به 1401 داشته‌است. 79‌درصد از تولید میانگین 3‌میلیون و 60‌هزار بشکه‌‌‌‌‌ای طی 5 سال‌اخیر سهم نفت‌خام و 21‌درصد سهم میعانات گازی بوده‌است.
در پنج سال‌اخیر به‌‌‌‌‌طور میانگین سالانه 2‌میلیون و 100‌هزار بشکه نفت و میعانات در پالایشگاه‌های کشور مصرف‌شده که سهم میعانات از این میزان حدود 21‌درصد و نفت‌خام 79‌درصد بوده‌است. سهم میعانات از فرآورده‌های مختلف، متفاوت است. به‌‌‌‌‌ترتیب 41‌درصد و 13‌درصد از بنزین و گازوئیل کشور از خوراک میعانات گازی حاصل می‌شود (با توجه به هزینه تولید متفاوت، این تفاوت نوع خوراک موجب تفاوت هزینه تولید خواهدشد.) پالایشگاه‌های کشور در سال‌1402 به‌‌‌‌‌طور متوسط در هر روز معادل 340‌میلیون لیتر فرآورده تولید کرده‌اند. در این میان گازوئیل و بنزین به‌‌‌‌‌ترتیب با 106 و 100‌میلیون لیتر اصلی‌ترین فرآورده‌های تولیدی بوده‌اند. مقایسه میانگین سود پالایشگاه‌های کشور در پنج سال‌اخیر نشان می‌دهد پالایشگاه اراک با 13.6دلار به ازای هر بشکه، ارزش‌‌‌‌‌آفرینی بیشتری از یک بشکه خوراک دریافتی در مقایسه با 8 پالایشگاه‌‌‌‌‌ دیگر کشور داشته‌است. فرآورده‌های نفتی از چهار طریق خط لوله، نفتکش‌‌‌‌‌ جاده‌ای، ریل و نفتکش‌‌‌‌‌ منتقل می‌شود. براساس آمار منتشرشده در سال‌1401، خطوط لوله احداث‌‌‌‌‌شده بیش از 14‌هزار‌کیلومتر و ناوگان نفتکش‌‌‌‌‌ جاده‌ای شرکت ملی پالایش‌‌‌‌‌و پخش فرآورده‌های نفتی بیش از 11‌هزار دستگاه بوده‌است. در سال‌1402، ‌‌‌‌‌ به‌‌‌‌‌طور متوسط روزانه 265‌میلیون لیتر فرآورده از طرق مختلف جابه‌‌‌‌‌جا شده‌است. بر این اساس بنزین و گازوئیل با115.5 و 114‌میلیون لیتر، اصلی‌ترین فرآورده‌های منتقل‌‌‌‌‌شده هستند.
بررسی روند هزینه 13 شرکت تولیدی ذیل شرکت ملی نفت نشان می‌دهد هزینه‌ریالی این شرکت‌ها به‌‌‌‌‌طور متوسط سالانه 45‌درصد رشد داشته، اما با توجه به نبود روندی مشخص در نرخ نیما، هزینه‌های دلاری شرکت با نوسان روبه‌رو بوده‌است.
سهم هزینه شرکت‌های تولیدکننده نفت‌خام 78‌درصد و سهم شرکت‌های تولیدکننده گاز و میعانات 22‌درصد از مجموع هزینه‌های سرچاهی تولید بوده‌است. همچنین برآورد می‌شود هزینه تولید شرکت‌های تولیدی، معادل 29‌درصد از مجموع هزینه تولید نفت‌خام (شامل هزینه‌های ادارات مرکزی، تامین مالی و اکتشاف) باشد.
سبد خوراک بنزین کشور شامل 41‌درصد میعانات و 59‌درصد نفت‌خام است. این سبد برای گازوئیل به‌ترتیب برابر 13‌درصد و 87‌درصد است. با درنظرگیری نسبت متفاوت خوراک (نفت‌خام و میعانات) فرآورده‌های پالایشی، هزینه تولید خوراک برای یک لیتر بنزین و گازوئیل در سال‌1402 به‌ترتیب برابر 2.6 و 3.6سنت است. متوسط هزینه پالایشگاه‌ها به‌منظور تولید بنزین و گازوئیل طی پنج سال‌گذشته به‌‌‌‌‌طور متوسط ‌برابر 1100 و 730‌میلیون دلار است. علت بالاتر‌بودن هزینه پالایش بنزین، عمدتا مرتبط با هزینه‌های پالایشگاه ستاره خلیج‌‌‌‌‌فارس است. با توجه به تولید 100 و 106‌میلیون لیتری بنزین و گازوئیل در پالایشگاه‌های کشور، هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل در سال‌1402 به‌ترتیب برابر 4 و 2.2سنت است. علاوه‌بر هزینه‌های تولید و پالایش، ‌‌‌‌‌ تامین یک لیتر بنزین شامل هزینه‌های سربار پالایش (هزینه‌های شرکت‌های ذیل شرکت پالایش و پخش)، هزینه‌های انتقال خوراک و فرآورده‌ها و هزینه جایگاه‌های عرضه باید لحاظ شود. بدین‌‌‌‌‌ترتیب در سال‌1402 سایر هزینه‌ها برای عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل به‌ترتیب برابر 4 و 3‌سنت بوده‌است. علاوه‌بر هزینه‌های جاری، هزینه‌های سرمایه‌گذاری از تولید تا توزیع نیز در محاسبه عرضه لحاظ شده‌است. بر این اساس هزینه سرمایه‌گذاری هر بشکه خوراک میعانات و نفت‌خام به‌‌‌‌‌ترتیب 10.5 و 22.5دلار است.
هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل ‌برابر و معادل با 3.2سنت به ازای هر لیتر است. مطابق قوانین بالادستی، 40‌درصد از درآمد حاصل از صادرات نفت‌‌‌‌‌خام، به‌عنوان منابع بین‌‌‌‌‌نسلی شناخته می‌شود. با توجه به میزان تولید و قیمت نفت‌‌‌‌‌خام صادراتی ایران، این سهم در سال‌1402‌برابر با 7‌سنت به ازای هر لیتر است. با درنظر گرفتن هزینه‌های مذکور و برمبنای داده‌های سال‌1402، برآورد هزینه تولید تا خرده‌‌‌‌‌فروشی هر لیتر بنزین و گازوئیل به‌ترتیب برابر 20 و 19‌سنت است که در صورت عدم‌محاسبه سهم بین‌نسلی، هزینه به 13 و 12‌سنت کاهش خواهد یافت. بر این اساس، سهم هزینه‌های جاری از هزینه تولید بنزین و گازوئیل، 47‌درصد و سهم هزینه‌های سرمایه‌گذاری 17‌درصد است.
--> اخبار مرتبط بنزین و گازوئیل با قیمت جدید عرضه خواهد شد گازوئیل و گازCNG سهمیه بندی شده است؟ حمام کردن با گازوئیل و بنزین!/عکس وقتی باک خودروهای سواری با گازوئیل پر شد! سهمیه سوخت گازوئیل به این خودروها تعلق نمی‌گیرد