بازار آریا - ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو به عنوان سه خودروساز بزرگ و وابسته به دولت، در مجموع به طور متوسط ماهی بیش از سه‌هزار میلیارد تومان، هفته‌ای 700میلیارد تومان، روزی حدودا 100میلیارد تومان، ساعتی 4.2میلیارد تومان، دقیقه‌ای حدودا 70میلیون تومان و ثانیه‌ای نزدیک به یک‌میلیون و 200هزار تومان زیان را متحمل شده‌اند.

دولت چهاردهم صنعت خودرو را در چه وضعیتی تحویل می‌گیرد؟ این سوال در شرایطی مطرح است که طبق آخرین صورت‌های مالی، خودروسازان ماهانه 3هزار میلیارد تومان، هفته‌ای 700میلیارد تومان، روزانه حدودا 100میلیارد تومان و ساعتی بیش از 4میلیارد تومان، زیان ثبت می‌کنند.
وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت چهاردهم احتمالا کار خود را در نیمه نخست شهریور امسال آغاز خواهد کرد و این در شرایطی است که با توجه به زیان هنگفت خودروسازی - به عنوان دومین صنعت بزرگ ایران - به نظر می‌رسد علاج این واقعه باید در اولویت‌های کاری وی قرار گیرد. فوریت رسیدگی به زیان خودروسازی از آن جهت است که طبق آخرین آمار رسمی اعلام‌شده از سوی شرکت‌های خودروساز بزرگ کشور، آن‌ها فقط در سه ماه ابتدایی امسال بالغ بر 9هزار میلیارد تومان زیان کرده‌اند.
به عبارت بهتر، ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو به عنوان سه خودروساز بزرگ و وابسته به دولت، در مجموع به طور متوسط ماهی بیش از سه‌هزار میلیارد تومان، هفته‌ای 700میلیارد تومان، روزی حدودا 100میلیارد تومان، ساعتی 4.2میلیارد تومان، دقیقه‌ای حدودا 70میلیون تومان و ثانیه‌ای نزدیک به یک‌میلیون و 200هزار تومان زیان را متحمل شده‌اند.
با توجه به ارقام زیان‌دهی صنعت خودرو، مشخص می‌شود خودروسازان بزرگ و وابسته به دولت که به عنوان بنگاه‌های اقتصادی ذاتا باید سود بدهند، سود که نمی‌دهند هیچ، زیان روی زیان نیز می‌گذارند. ازآنجاکه خودروسازی دومین صنعت بزرگ ایران به شمار می‌رود و اشتغال زیادی به آن وابسته است، تداوم زیاندهی ممکن است روزی کار را به تعطیلی یا نیمه‌تعطیلی آن‌ها بکشاند و ده‌ها هزار شغل مستقیم و غیر‌مستقیم را در خطر از بین رفتن قرار دهد.
ممکن است گفته شود خودروسازی در این سال‌ها همواره زیان کرده و تعطیل هم نشده و نخواهد شد. اما این احتمال که زیاندهی کار را به جایی برساند که جلیقه نجات دولت هم آن را از غرق شدن نجات ندهد، منتفی نیست. زیاندهی هنگفت خودروسازی علاوه بر اینکه آینده‌ای مبهم را برای این صنعت تصویر کرده، تاثیر عمیقی روی کمیت و کیفیت محصولات تولیدی نیز گذاشته که متضرر اصلی آن، مشتریان هستند.
زیان هنگفت خودروسازان - با ریشه قیمت‌گذاری دستوری - رشد کمی و کیفی خودرو‌های تولیدی را تحت‌تاثیر منفی قرار داده و حتی اگر بگوییم سطح کیفی خودرو‌ها در این سال‌ها (متاثر از این واقعه) افت کرده، گزاف نیست؛ بنابراین زیاندهی خودروسازان با توجه به اثرگذاری بر کمیت و کیفیت تولید، به طور غیر‌مستقیم سبب افت رضایتمندی مشتریان نیز شده است.
با توجه به این مسائل، کنترل زیاندهی خودروسازان و متوقف کردن این روند، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و غافل شدن از آن، حیات دومین صنعت بزرگ کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد. به همین دلیل است که گفته می‌شود حل این معضل بزرگ باید در اولویت کاری وزارت صمت دولت چهاردهم قرار گیرد.
کارشناسان و فعالان صنعت خودرو معتقدند علت‌العلل زیاندهی هنگفت خودروسازان، سیاست‌های دستوری در حوزه قیمت است که از سال‌ها پیش اعمال می‌شود. خودروسازان می‌گویند، قیمت‌هایی که تحت این سیاست برای فروش محصولاتشان تعیین می‌شود، با هزینه تولید همخوانی ندارد و این مساله سبب زیاندهی هنگفت آن‌ها شده است. البته در کنار قیمت‌گذاری دستوری، از مسائل دیگری مانند وجود نیروی مازاد و ضعف بهره‌وری و همچنین ناکارآمدی سیستم مالی نیز به عنوان دیگر عوامل البته فرعی که سبب زیاندهی خودروسازان شده‌اند، یاد می‌شود.
در دولت سیزدهم، نقد‌های زیادی علیه قیمت‌گذاری دستوری خودرو مطرح شد و حتی صحبت از حذف این سیاست در راستای پایان دادن به زیاندهی هنگفت خودروسازان به میان آمد، اما در عمل اتفاقی نیفتاد و حتی قیمت خودرو‌ها فریز هم شد.

از همین رو، انتظار فعالان صنعت خودرو این است که رسیدگی به این چالش بزرگ، در دستور کار دولت چهاردهم به‌خصوص وزارت صمت قرار گیرد و راهی برای حداقل کنترل زیاندهی و در ادامه توقف آن به کار گرفته شود. طبعا سودده کردن خودروسازان به‌عنوان بنگاه‌های اقتصادی نیز دیگر هدفی است که می‌تواند در دولت چهاردهم دنبال شود.
حال این پرسش پیش می‌آید که برای حل چالش زیاندهی خودروسازان (تا هر حد و سطحی) دولت چهاردهم و وزارت صمت آن چه اقداماتی را می‌تواند انجام دهد؟
در حالت کلی، کارشناسان و فعالان صنعت خودرو سه راهکار را برای عبور نسبی یا مطلق خودروسازان از بحران زیاندهی مطرح می‌کنند که شامل حذف قیمت‌گذاری دستوری و سپردن قیمت به نظام عرضه و تقاضا، اصلاح مستمر قیمت و عرضه خودرو در بورس کالا می‌شود.
به اعتقاد آنها، اگر قرار است ریشه زیاندهی کاملا سوزانده شود، راهکار اصلی آن حذف سیاست قیمت‌گذاری دستوری است. در این مدل، قیمت خودرو‌ها به نظام عرضه و تقاضا سپرده می‌شود و در کف بازار آزاد تعیین خواهد شد. آزادسازی قیمت، مدل ایده‌آل خودروسازان به شمار می‌رود، چه آنکه در صورت اجرا، قیمت محصولات را هیات‌مدیره شرکت‌های خودروساز تعیین می‌کند. این قیمت‌ها می‌تواند بسته به شرایط بازار، کم و زیاد شود و این خودروساز است که در این مورد تصمیم می‌گیرد. در صورت آزادسازی قیمت، نه‌تن‌ها دیگر خبری از زیاندهی شرکت‌های خودروساز نخواهد بود، بلکه آن‌ها سود مناسبی را نیز تحصیل می‌کنند.
مدل دومی که وزارت صمت دولت چهاردهم می‌تواند برای حل البته نسبی و مقطعی زیاندهی خودروسازان به کار بگیرد، اصلاح مستمر قیمت است. در این مدل، قیمت‌گذاری همچنان در اختیار نهاد رگولاتوری (مثلا سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به عنوان زیرمجموعه وزارت صمت) است، اما قیمت‌ها متناسب با هزینه‌های تولید به صورت مستمر اصلاح می‌شوند.
به عبارت بهتر، در این مدل، خودروساز همچنان اختیار تام در تعیین قیمت محصولاتش ندارد، اما به واسطه اصلاح مستمر قیمت‌های فروش، تناسب و تعادل بین این قیمت‌ها و هزینه تولید برقرار شده و به احتمال فراوان دیگر زیان نخواهد داد. قرار بود این فرمول در دولت سیزدهم به اجرا دربیاید و قیمت خودرو‌ها به صورت مستمر اصلاح شود، اما نه‌تن‌ها این اتفاق رخ نداد، بلکه سیاست انجماد قیمت در پیش گرفته شد.
حالا دولت چهاردهم می‌تواند از این شیوه به عنوان راهکاری البته موقت (چه آنکه راه اصلی، سپردن قیمت به نظام عرضه تقاضا در بازار آزاد است) استفاده کند تا خطر تشدید زیاندهی و ورشکستگی غیرقابل بازگشت از سر خودروسازان برطرف شود.
مدل موردنظر در گذشته به‌نوعی اجرا شد منتها نه به‌صورت مستمر و متناسب با هزینه‌های تولید، بلکه معمولا سالی یک بار قیمت‌ها اصلاح می‌شد.
در کنار این دو شیوه، یک راهکار غیرمرسوم، اما شاید اثرگذار (به صورت مقطعی) بر کاهش زیاندهی خودروسازان نیز مطرح می‌شود و آن، عرضه خودرو در بورس کالاست. طبق این روش، قیمت فروش خودرو‌ها در بستر بورس کالا تعیین شده و معمولا چیزی بین نرخ پایه و قیمت بازار آزاد از آب در‌می‌آید. این مدل در مقطعی کوتاه طی سال 1401 به اجرا درآمد و رضایت نسبی خودروسازان را در بر داشت، چه آنکه به گفته آنها، از زیان تولیدشان کاست.
در‌حال‌حاضر عرضه خودرو در بورس کالا به اجرا در‌نمی‌آید، اما وزارت صمت دولت چهاردهم می‌تواند طی رایزنی با شورای رقابت، بار دیگر این مدل را حداقل برای مدتی و تا وقتی شرایط برای اجرای تصمیم اصلی (آزادسازی قیمت) فراهم شود، به کار گیرد.
جزئیات زیاندهی خودروسازان
نگاهی بیندازیم به جزئیات زیاندهی خودروسازان در فصل نخست امسال تا مشخص شود آن‌ها در هر فصل، ماه، هفته، روز، ساعت، دقیقه و ثانیه چقدر زیان داده‌اند. طبق آنچه در صورت‌های مالی خودروسازان آمده، ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در مجموع طی سه ماه ابتدایی امسال چیزی حدود 9 هزار و 200 میلیارد تومان زیان کرده‌اند. با ملاک قرار دادن این عدد، سه خودروساز بزرگ کشور در مجموع و به طور متوسط طی هر ماه از بهار امسال بالغ بر سه‌هزار میلیارد تومان ضرر دیده‌اند. با در نظر گرفتن 13.2 هفته در سه ماه نخست امسال، زیان هفتگی آن‌ها 690 میلیارد تومان بوده است. همچنین زیان روزانه این سه خودروساز به طور متوسط به حدود 100 میلیارد تومان رسیده است.
بر همین مبنا، خودروسازان ساعتی 4.1 میلیارد تومان، دقیقه‌ای حدودا 70 میلیون تومان و ثانیه‌ای نزدیک به یک‌میلیون و 200 هزار تومان زیان را در بهار امسال متحمل شده‌اند.
در حالت تفکیکی، ایران‌خودرو دارای بیشترین زیان در بهار امسال بوده و پس از این شرکت، سایپا و پارس‌خودرو در رده‌های بعدی ضرردهی قرار دارند. طبق صورت‌های مالی ایران‌خودرو، بزرگ‌ترین خودروساز ایران در بازه زمانی تحت بررسی بیش از 5.6 هزار میلیارد تومان ضرر کرده است؛ بنابراین این شرکت در هر ماه از فصل نخست سال جاری ماهی حدودا 1870 همت ضرر کرده است. زیان هفتگی ایران‌خودرو نیز در سه ماه ابتدایی امسال حدود 423 میلیارد تومان بوده و زیان روزانه‌اش بیش از 60 میلیارد و 500 میلیون تومان بوده است.
آبی‌های جاده‌مخصوص در هر ساعت 2.5 میلیارد تومان، در هر دقیقه چهارمیلیون و 200 هزار تومان و در هر ثانیه 700 هزار تومان زیان کرده‌اند.
از ایران‌خودرو بگذریم و به سایپا برویم. طبق صورت‌های مالی سایپا، این شرکت در سه ماه ابتدایی امسال بالغ بر دوهزار و 755 میلیارد تومان زیان کرده است؛ بنابراین زیان ماهانه سایپا در بهار امسال، بالغ بر 918 میلیارد تومان بوده و زیان هفتگی‌اش نیز به بالای 207 میلیارد تومان رسیده است. سایپایی‌ها همچنین روزی حدودا 30 میلیارد تومان، ساعتی نزدیک به یک‌میلیارد و 235 میلیارد تومان، دقیقه‌ای 20 میلیون تومان و ثانیه‌ای حدودا 333 هزار تومان ضرر کرده‌اند.
به پارس‌خودرو برویم و ببینیم سومین خودروساز بزرگ ایران در بهار امسال طی هر ماه، هفته، روز، ساعت، دقیقه و ثانیه چه مقدار زیان دیده است. زیان فصل نخست امسال پارس‌خودرو بیش از 783 میلیارد تومان بوده است؛ بنابراین این شرکت در هر ماه از بهار امسال 261 میلیارد تومان ضرر کرده است.
زیان هفتگی پارس خودرو نیز حدود 58 میلیارد تومان بوده و زیان روزانه‌اش عدد حدودا 8.2 میلیارد تومانی را ثبت کرده است. سومین خودروساز بزرگ ایران همچنین ساعتی 340 میلیون تومان، دقیقه‌ای حدودا شش‌میلیون تومان و ثانیه‌ای 95 هزار تومان ضرر را در بهار امسال ثبت کرده است.