بزرگنمايي:

بازار آریا - نتایج یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که ترکیه قصد دارد تا با تکمیل پروژه داپ، 83 درصد پتانسیل رودخانه ارس را مهار کند.

مناقشات آبی بر سر رودخانه‌های مرزی در نقاط مختلفی دنیا وجود دارد و معمولاً کشور‌هایی که در بالادست رودخانه‌ها هستند، از این ویژگی به عنوان اهرم فشاری بر کشور‌های پایین‌دست استفاده می‌کنند.
این موضوع در منطقه خاورمیانه نیز پررنگ است و در سال‌های اخیر موضوع مناقشات آبی کشور ما را درگیر کرده و متأسفانه عملکرد منفعلانه مسئولین در بحث "دیپلماسی محیط زیست" به کشور‌هایی همچون افغانستان و ترکیه اجازه داده تا از موقعیت خود سوء استفاده کرده و قصد دارند که آب را سلاحی برای تحت فشار گذاشتن جمهوری اسلامی ایران بسازند.
سیاست‌های آبی خصمانه ترکیه در قبال کشور‌های همسایه در حوضه دجله و فرات و در حوضه رودخانه ارس در قالب پروژه‌های "گاپ" و "داپ" دنبال می‌شود و این کشور قصد دارد تا با ساخت سد‌های متعدد حقابه کشور‌های پایین‌دست از این رودخانه‌ها را پایمال کرده و از آب به عنوان ابزار قدرت در منطقه استفاده کند.
پیش از این اثر سدسازی‌های پروژه گاپ در خشکسالی‌های اخیر عراق، سوریه و ایران مشخص شده بود و اکنون همه کارشناسان در رابطه با زیاده‌خواهی‌های این کشور در حوضه آبریز رودخانه ارس هشدار می‌دهند.
به تازگی مطالعه جدیدی درخصوص نقشه‌های ترکیه درباره رود ارس توسط سعید نسترنی عموقین، سیده زهرا قریشی، حجت میان‌آبادی و عاطفه پرورش‌ریزی انجام و در سامانه نشر مجلات دانشگاه تهران منتشر شده است. این مطالعه نشان می‌دهد که ترکیه با جلوگیری از ورود آب به سایر کشور‌های این حوضه قصد دارد تا 83 درصد پتانسیل رود ارس را داخل مرز‌های خود مهار کند.
در این مطالعه آمده است، کشور ترکیه تا قبل از سال 2000 میلادی، تنها چهار سد با مجموع ظرفیت 621‍ میلیون مترمکعب در حوضه رودخانه ارس به بهره‌برداری رسانده بود، اما طی دو دهه بعد، یعنی تا سال 2020 با ساخت پنج سد دیگر با مجموع ظرفیت 846 میلیون مترمکعب، قادر به مهار یک میلیارد و 468 میلیون مترمکعب از آب رودخانه ارس شده است.
اما مقامات ترکیه به‌همین میزان بسنده نکرده و از سال 2014 احداث هفت سد دیگر در حوضه ارس را هم آغاز کرده‌اند. این سد‌ها در مجموع، ظرفیتی معادل یک میلیارد و 874 میلیون مترمکعب دارند. علاوه‌بر این هفت سد، برنامه‌ریزی برای هفت سد دیگر نیز در دستورکار مقامات ترکیه قرار گرفته است که برابر اطلاعات منتشرشده مجموع ظرفیت آن‌ها 401 میلیون مترمکعب است.
این بدان معناست که پس از ساخت تمامی سد‌های برنامه‌ریزی‌شده و در دست احداث، ترکیه قادر خواهد بود 3 میلیارد و 743 میلیون مترمکعب آب را در این حوضه آبریز فرامرزی مهار کند. این درحالی است که برابر اطلاعات DSI، میانگین پتانسیل حوضه رودخانه ارس در کشور ترکیه برابر با 4 میلیارد و 473 میلیون مترمکعب است.
به بیان دیگر، ترکیه برنامه‌ریزی کرده که بیش از 83 درصد پتانسیل حوضه آبریز ارس را در خاک خود کنترل و مهار کند، موضوعی که تأثیری عمیق بر پایین‌دست رودخانه خواهد گذاشت.
نویسندگان با اشاره به سیاست آب به جای نفت که در بسیاری از کشور‌های فاقد منابع نفت و گاز دیده می‌شود، معتقد هستند، ترکیه در تأمین انرژی موردنیاز خود وابسته به کشور‌های منطقه است و به‌همین دلیل این کشور درصدد است تا در کنار سیاست به‌حداقل رساندن وابستگی به واردات نفت، تولید انرژی برقابی خود و درنتیجه آن کنترل آب به‌واسطه سد را افزایش دهد.
ترکیه به کمک رسانه‌ها خود را قربانی تنش آبی نشان داده است!
محققان می‌گویند: سیاستمداران ترکیه با تشکیل ائتلافات آبی در سطوح بازیگران استانی تا کشوری، در حال مشروعیت بخشیدن به دو موضوع اساسی هستند:
1. ترکیه جزو کشور‌هایی است که در تنش آبی قرار دارد.
2. سازه‌های کنترل آبی کشور ترکیه، تهدیدی برای کشور‌های پایین‌دست نیستند.
کشور ترکیه ائتلافات آبی متشکل از مقامات دولتی، متخصصان آب و روزنامه‌نگاران ایجاد کرده است تا در سطح بین‌الملل روایت‌های مشابهی از بازیگران مختلف بیان شود تا برای همگان یقین شود که آب ابزار دستیابی به اهداف سیاسی ترکیه نیست و شواهد نشان می‌دهند که این کشور با استفاده از ابزار‌های نوین دیپلماسی، در این مورد تا حد زیادی موفق بوده است.
نابودی مناطق اقتصادی شمال غرب ایران به واسطه کاهش آورده رودخانه ارس
پژوهشگران هشدار می‌دهند که اقدامات ترکیه در حوضه آبریز فرامرزی ارس بر کمیت و کیفیت آب این رودخانه تأثیر سوء دارد. آن‌ها می‌گویند تغییر کمیت و کیفیت جریان ورودی از رودخانه ارس به ایران می‌تواند «منطقه آزاد تجاری ماکو» و «منطقه آزاد ارس» را که نقش مهمی در اقتصاد کشور دارند، متضرر کنند.
همچنین «دشت مغان» که درصد قابل‌توجهی از امنیت غذایی ایران را تأمین می‌کند، تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. تغییر کیفیت آب ارس و پروژه‌های توسعه‌ای در بالادست در ارمنستان و ترکیه در حوضه آبریز فرامرزی ارس از جمله عواملی هستند که می‌توانند بر شدت مناقشه میان کشور‌های ساحلی ارس بیفزایند.
ضرورت به‌کارگیری "ابزار‌های نوین دیپلماسی آب"
محققان این مطالعه در پایان خاطرنشان کردند: توصیه می‌شود "ابزار‌های نوین دیپلماسی آب" برای جمهوری اسلامی ایران در حوزه آبریز فرامرزی ارس شناسایی شد و کارکرد و کاربرد آن تعیین شود.
همچنین ضروری است بازیگران اثرگذار و اثرپذیر بر روابط هیدروپلیتیکی ایران در حوزه آبریز فرامرزی ارس در مقیاس فرو و فرامطقه‌ای شناسایی شوند. این بازیگران ممکن از کشور‌های ثالثی باشند که از وجود مناقشه در منطقه منتفع خواهند شد و ایجاد اختلاف بر سر آب‌های مشترک فرامرزی حوزه آبریز ارس را عوامل برای دستیافی به اهداف خود یابند.
همچنین تاکید می‌شود کشور ایران در حوزه هیدروپلیتیک به طور عام نیازمند ظرفیت‌سازی‌های نهادی سازمانی اجتماعی و عمومی است. مطالعه درهم‌تنیدگی اقدامات هیدروپولیتیکی انرژی و ترانزیتی ترکیه در کنار تحولات سیاسی و امنیتی در منطقه دارای اهمیت است که امید است در دستور کار جدی نهاد‌های سیاستگذار در کشور قرار گیرد.